بررسي ميزان انطباق تكيۀ وزني و تكيۀ واژگاني در اشعار عاميانۀ فارسي

زبان شعر از زبان گفتاريِ معمول از آن جهت كه علاوه بر سطح زباني، داراي الگويي انتزاعي با تناوب‌هاي موزون خاص خود مي‌باشد، متفاوت است. وزن را به عنوان حد فاصل و سطح مياني اين دو سطح (سطح زبان گفتاري و سطح انتزاعي وزن) در نظر ميگيرند. به بياني، وزن عبارت است از «رمزگذاري يك الگوي انتزاعي درون توالي واژه‌ها» (Halle Keyser 1971:140). در واقع ما با دو سطح زباني يا نوايي و سطح انتزاعي وزني مواجه هستيم. در پژوهش حاضر، از تكيه‌هاي موجود در سطح زباني با عنوان تكيۀ واژگاني و از تكيه‎هاي موجود در سطح وزني با عنوان تكيۀ وزني (يا ايكتوس ) ياد خواهيم كرد. هدف اين پژوهش بررسي ارتباط ميان تكيۀ واژگاني و تكيۀ وزني در اشعار عاميانۀ فارسي است. ضياءمجيدي (1392) در پژوهش خود به اين نتيجه رسيده بود كه در اشعار عاميانۀ فارسي، هجاي حامل تكيۀ وزني همواره هجاي سنگين است (در 80% موارد)، و اگر هجاي تكيه‌بر وزني سبك باشد، قطعاً در پايان واژه قرار دارد. چنانكه مشاهده مي‌شود وي در يك سطح، تكيه‌ را در نظر گرفته بود و در سطح ديگر كمَيت هجا را، و سپس رابطۀ تكيۀ وزني را با هجاي سبك و سنگين بررسي كرده بود، اما يك صورت‌بندي ديگر در مورد اشعار تكيه‌اي اين است كه رابطۀ تكيۀ وزني را با هجاهاي واژگاني تكيه‌بر و بي‌تكيه نيز بسنجيم. يعني بررسي كنيم كه آيا هجاي تكيه‌بر وزني با هجاي تكيه‌بر واژگاني منطبق هست يا خير. در اين پژوهش فرض را بر اين مي‌گذاريم كه هميشه هجاي تكيه‌بر وزني با هجاي واژگاني تكيه‌بر منطبق است، اما گاهي به موارد عدول از قاعده برخورد مي‌كنيم. در اين مقاله نشان مي‌دهيم كه موارد عدول از قاعده را به راحتي با يك استثنا و سه ضرورت زير مي‌توان توجيه كرد: استثناء هجاي آخر مصراع، ضرورت واژه‌بست، ضرورت تكيۀ زيروبمي و ضرورت واژگاني هجاي سنگين. در نهايت مشخص مي‌شود كه تمامي موارد عدم انطباق واژگاني نيز هجاهاي سنگين بوده‌اند. به اين ترتيب، يافته‌هاي پژوهش ضيامجيدي در اين پژوهش تأييد شد.