آموزش هنر اسلامي بر مبناي الگوي «در زماني» و «همزماني»

با تاسيس مدرسه دارالفنون در پنجم ربيع الاول 1268 ق. (1851م) آموزش به شيوه غربي توسط اساتيد اروپايي در رشته هاي نظامي، مهندسي، پزشكي و كاني شناسي آغاز شد. اندكي بعد، نقاشي و موسيقي نيز به طرح درس اين رشته ها افزوده شد. سپس با تاسيس مدرسه صنايع مستظرفه آموزش هنر به شيوه غربي ادامه يافت. بعد از تاسيس صنايع مستظرفه، به منظور حفظ هنرهاي سنتي ايراني، مدرسه صنايع قديمه تاسيس گرديد كه امر آموزش توسط اساتيد هنرهاي سنتي انجام مي شد. تاسيس دانشكده هنرهاي زيباي تهران در 1319 ش. نقطه عطفي در آموزش هنر بود، چراكه رسما نظام آموزش آكادميك غربي (مدرسه هنرهاي زيباي پاريس) جايگزين نظام آموزش سنتي (استاد-شاگردي) شد. در ادامه، تاسيس رشته-هايي مانند صنايع دستي، هنر اسلامي و همچنين تاسيس دانشگاه هايي كه مشخصا به هنر اسلامي و هنرهاي سنتي مي-پردازند (دانشگاه هنر اسلامي تبريز (1378) و دانشگاه هنرهاي سنتي ايراني (1395))، بازگوي چالش و دغدغه اي است كه بيش از يك قرن و تا به امروز، در حوزه آموزش هنر در ايران مطرح است و آن، چالش «سنت و تجدد» و دغدغه از بين رفتن هنرهاي سنتي و به فراموشي سپرده شدن سنت هاست. در اين راستا، پژوهش حاضر در صدد است علاوه بر تبيين و تعريف هنر اسلامي، با استفاده از نظريه زباني فردينان دو سوسور، مبني بر تمايز حوزه هاي «در زماني» و «همزماني»، به پرسش هايي از اين قبيل پاسخ دهد كه چند نظام آموزشي مي توان براي هنر اسلامي متصور شد؟ و آيا مي توان نظام آموزشي سنتي- معاصر طراحي كرد؟ نتايج پژوهش نشان مي دهد، سرشت هنر عميقاً تاريخي است و مشروط به زمان. تحول صورت هاي هنري در طول تاريخ خود گواهي است بر تاريخمندي هنر. از اين رو، مي توان هنر اسلامي را بر اساس روش شناسي «در زماني» و«همزماني» مورد مطالعه قرار داد. از سويي، تمايز ميان جنبه هاي در زماني و همزماني هنر اسلامي، آموزش هنر را انسجام بخشيده و مطالعه تاريخ هنر را نظام مند مي كند. برمبناي اين روش، آموزش هنر اسلامي را مي توان به سه نظام- به ترتيب براي سه مقطع آموزش عالي- تقسيم كرد: آموزش «هنر اسلامي پيشا مدرن»، «هنر اسلامي مدرن» و «هنر اسلامي معاصر». هنر اسلامي پيشا مدرن (در زماني) به آموزش و پژوهش در هنرهاي سنتي اختصاص دارد كه پايه اي است براي دو گروه ديگر. گروه دوم يعني نظام آموزشي هنر اسلامي مدرن (در زماني)، به آغاز گرايش هاي هنري مدرن در هنر اسلامي و «همنشيني» هنر سنتي و مدرن مي پردازد و هنرهاي اسلامي معاصر به آموزش و پژوهش در گرايش هاي هنري معاصر اختصاص دارد، نظام همزماني اي كه در برگيرنده عناصر در زماني نيز هست.