درنگي در دو راهه ي اسلام و غرب در انديشه پيشرفت

لازمه درك تمايزات موجود ميان انديشه پيشرفت در اسلام و غرب، بررسي سير تاريخي دو تمدن اسلام و غرب در اعصار گوناگون، ارتباطات ايندو و همچنين فهم فراز و فرودهاي هر يك مي باشد. واقعيت اين است كه تمدن غرب از رنسانس به بعد، با حاكم كردن جهان بيني متفاوت و استقرار حيات اينجهاني، شرايط منحصربفردي را در زمينه پيشرفت مادي براي خود رقم زد كه جهان اسلام با آن فاصله معتنابهي دارد. البته در اينكه چقدر اين پيشرفت با جهان بيني الهي و آرمان هاي جهان اسلام انطباق دارد ترديد جدي وجود دارد لكن موقعيت كنوني تمدن غرب با همه نقاط ضعفي كه دارد، تهديدات بزرگي را براي جهان اسلام و حيات فكري و فرهنگي آن آفريده است. آنچه مسلم است اولاً، اسلام با باطل معرفي كردن دنياگريزي و به تبع آن، تعميق عقب ماندگي مسلمانان از جهات مادي، اصل پيشرفت مادي را منوط به پيوند با پيشرفت معنوي، لازم و براي تحقق اهداف عاليه اسلامي اجتناب ناپذير مي داند؛ ثانياً. نه تنها درباره مسير چنين پيشرفتي سكوت نمي كند بلكه بخش مهمي از تعاليم خود را به روشن سازي پيشرفت اسلامي و حتي ارائه ابزارها و نهادهاي اختصاص براي آن اختصاص مي دهد. با همه اين ها، پيشرفت اسلامي و عقلانيت حاكم بر آن، تمدن غرب و خصوصاً پيشرفت هاي علمي و فناوري آن را يك سره سياه و مضر تلقي نمي كند بلكه با در نظر گرفتن اقتضائات حيات طبيعي انسان و ميل ذاتي و دائمي آن به پيشرفت، و همچنين زنده بودن فطرت الهي در وجود انسان ها، امكان تصرف و بهره گيري از بخش مهمي از دستاوردهاي غرب در عرصه پيشرفت را با معيارهاي مشخص منتفي ندانسته است. از طرف ديگر، اسلام، ضمن مخالفت با آن دسته از تفكراتي كه با دعوت از جوانان مسلمان براي گوشه نشيني و انتظار منفعل، تنفس در دنياي كنوني را عين غربزدگي تلقي مي كنند، امكان برنامه ريزي و تلاش براي تغيير شرايط به نفع فرهنگ و ارزش هاي اسلامي را در اين عصر كه عصر عينت يافتگي جهان بيني الحادي است، ممكن معرفي مي كند.