بررسي تطبيقي تناسخ در انديشه‌ي پال توئيچل و راجنبش اشو

آراء پال توئيچل و راجنبش اشو درباب تناسخ را مي‌توان از جهاتي مقايسه نمود. در اين تطبيق دو وجه اشتراك و دو وجه اختلاف به دست مي‌آيد. وجوه اشتراك از اين قرارند: نخست، هر دو قائل به معنايي واحد از تناسخ‌ هستند و به تاثيرگذاري يك‌جانبه‌ي قانون كرمه بر چرخه‌ي زندگي اذعان دارند؛ دوم، هر دو به اهميت اثبات تناسخ اعتقاد داشته، در اين مقام علاوه بر استناد به تجربه‌ها‌ي معنوي خويش، از نظريه‌ يادآوري خاطرات تمسك جسته‌اند. جهات افتراق به اين شرح‌اند: نخست، رويكرد آن دو درباره تناسخ متفاوت است؛ با اين توضيح كه توئيچل با برجسته‌سازي نظريه‌ي يادآوري كه در مقام اثبات به آن استناد كرده بود به اهميت خودشناسي ارجاع مي‌دهد. وي با اصيل پنداشتن اين‌كه «تنها راه شناختن خويش، مشاهده‌ي خود است»، التفات ويژه به تناسخ و يادآوري خاطرات دارد. اشو با برجسته‌سازي رنج و درد اين حيات كه نتيجه‌ي اساسي چرخه‌هاي مكرر زندگي است به اهميت امكان رهايي از رنج اذعان داشته و التفات به شادي و نشاط را ملاك اين غلبه قلمداد كرده است. دوم، توئيچل با نظام هستي‌شناسانه‌اي كه ترسيم كرده راه رهايي از تناسخ را خروج از جهان‌هاي رواني و ورود به جهان‌هاي معنوي معرفي مي‌كند، اين خروج و ورود تبعات متفاوتي دارند كه مهمترين آنها رهايي از تناسخ است. در انديشه‌ي اشو، رهايي از تناسخ تنها با اتحاد با برهمن و تحقق نيروانه محقق خواهد شد. در اين مقاله درمي‌يابيم كه فارغ از وجوه اشتراك و افتراق، مسئله‌ي تناسخ در انديشه‌ي آن دو تا چه اندازه از اهميت بنيادين برخوردار است.