بناي تاريخي امام‌زاده يحيي همدان: ساساني يا اسلامي، معبد يا مزار؟

شهر همدان در پهنة غربي ايران، آثار تاريخي و يادمان‌هاي فراواني از دوران قبل از اسلام و دوران اسلامي در خود جاي داده است كه هر يك از آنها نشانگر جايگاه والا و اهميت درخور اين منطقه در ادوار مختلف مي‌باشد. بخش مهمي از اين بازمانده‌هاي فرهنگي را بناهاي آرامگاهي و مزارات (مذهبي و غيرمذهبي) تشكيل مي‌دهند. بناي تاريخي و ارزشمند امام‌زاده يحيي نمونه‌اي شاخص از يادمان‌هاي مذهبي است كه از جنبه‌هاي مختلف تاريخي، مزارشناسي و باستان‌شناسي حايز اهميت مي‌باشد. برخي از پژوهشگران گرچه بنا را آرامگاهي از دوران اسلامي مي‌دانند ولي ديدگاه واحد و نظر يكساني دربارة كيستي فرد مدفون در مزار و همچنين تاريخ دقيق احداث آن ارايه نمي‌كنند. عده‌اي ديگر از محققان را نيز اعتقاد بر آن است كه قدمت جايگاه نخستينة بنا، به دوران پيش از اسلام (ساساني) باز مي‌گردد و كاركرد اوليه آن را نيز معبدي مربوط به آيين‌هاي رازورانه مهر يا مانويت دانسته‌اند. با توجه به موارد مذكور، نگارنده بر آن شد تا با مطالعه دقيق‌تر ويژگي‌هاي تاريخي، مزارشناختي و باستان‌ شناسانه بقعه امام‌زاده يحيي و جمع‌بندي پژوهش‌هاي پيشين اولاً، كاركرد و ماهيت اين يادمان كهن را در ادوار مختلف تبيين كرده و ثانياً ضمن توصيف و تحليل عناصر و اجزاي معماري و ساختماني بنا (نقشه، نماها و مصالح) و مقايسه اين خصوصيات با ديگر بناهاي مشابه مراحل مختلف زماني ساخت و توسعه بنا را مشخص كند.