كاوش لايه نگاري محوطه ي باستاني دژگلخندان بومهن

محوطه ي تاريخي دژگلخندان همچنان كه از نام آن بر مي آيد بقاياي دژي باستاني است كه درمشرق تهران ودر 5 كيلومتري جنوب شهر بومهن شهرستان پرديس ودر مجاورت بافت قديم روستايي به همين نام و بر فراز صخره اي نه چندان مرتفع ،واقع در محل تلاقي دو رودخانه ي بومهن ورودهن قرار دارد.قلعه دختر وقلعه هفت دختر از ديگر نامهاي اين دژاست. دژ گلخندان دژي مسكوني - نظامي و از مهمترين محوطه هاي باستاني در ناحيه ي شرق تهران است كه در تحولات سياسي واجتماعي منطقه و ايران در طي قرون 9 و10 هجري قمري نقش موثري داشته است.بنا به اشاره مورخين اين دژ دركنار ساير دژهاي منطقه يكي از كانونهاي مهم مبارزه برخي از حكام طبرستان با حكومت تيموري در قرن 9 ه.ق و شكل گيري حكومت صفوي توسط شاه اسماعيل اول در اوايل قرن 10 ه.ق بوده است.از مهمترين منابع مكتوب كه به اين تحولات پرداخته ، مي توان به كتاب تاريخ گيلان وديلمستان اثرظهيرالدين مرعشي مورخ قرن 9 ه.ق و كتاب حبيب السير اثرغياث الدين محمد خواند مير مورخ قرن 10 .ه.ق وتاريخ عالم آراي عباسي اشاره كرد.اين اثر نخستين بار در سال 1353 توسط حسن قراخاني مورد بازديد وبررسي ودر سال 1375 نشانه گذاري وتعيين حريم شد.نامبرده قدمت آن را به دوره ساساني واسلامي منتسب دانست. در سال 1379 اين اثر با شماره 2888 در فهرست آثار ملي كشوربه ثبت رسيد.در فاصله سالهاي 1384 و 1385 كه نگارنده مسئوليت سرپرستي دفتر ميراث فرهنگي وگردشگري شرق استان تهران را بر عهده داشت در طي يك برنامه پژهشي بررسي باستان شناختي منطقه، از اين اثر بازديد ومورد بررسي دقيق قرار گرفت.نتايج حاصل از بررسي اين اثر شناسايي شواهدي از قرون اوليه تا 10 ه. ق وضرورت انجام مطالعات علمي با هدف شناسايي بيشتر وهمچنين حفاظت از آن را در پي داشت.لذا پس از اخذ مجوزهاي لازم نسبت به اجراي برنامه پژوهشي باستان شناختي در طي 3 فصل به سرپرستي نگارنده اقدام گرديد.فصل نخست مطالعات باستان شناختي در تابستان سال 1385 با هدف پاكسازي وساماندهي شواهد معماري مشهود وهمچنين كاوش در برخي نقاط دژ،فصل دوم در تابستان سال 1386 با هدف گمانه زني به منظور تعيين عرصه وپيشنهاد حريم وفصل سوم در تابستان وپاييز سال 1387 با هدف لايه نگاري وتعيين دوره هاي استقراري آن به اجرا در آمد. برنامه ي لايه نگاري دژ گلخندان با ايجاد دو گمانه به ابعاد 4+4 و 6+4 متر در فضاي داخلي محوطه ودر بخش مياني نيمه شرقي آن كه با توجه به وضع موجود اثر بيشترين نهشته هاي باستاني را در خود جاي داده بود به اجرا درآمد.مدارك وشواهد بدست آمده از لايه نگاري به ويژه سفال در كنار آثار معماري، مويد استقراري بي وقفه در اين دژ در طي قرون اوليه ومياني اسلامي تا قرن 10 ه.ق بوده است.مقاله ي حاضر به نتايج حاصل از فصل سوم مطالعات باستان شناختي اين اثر پرداخته است.