مطالعات باستان سنجي بر روي گچبري محراب بزرگ و تزئينات مسجد جامع كاشان

مسجدجامع كاشان از قديمي ترين بناهاي ثبت شده دوره اسلامي در كاشان است. در باره تاريخ ساخت مسجد بحثهاي زيادي وجود دارد و برخي معتقدند اين مسجد بر روي آتشكده اي مربوط به پيش از اسلام ساخته شده است. در پايين مناره مسجد كتيبه اي كوفي به تاريخ 466 وجود دارد. كتيبه هاي ديگري نيز مربوط به مرمت بنا از دوره زنديه در محراب و شبستان ديده مي-شود. در طي مرمتها و لايه برداريهاي اخير در لايه زيرين محراب اصلي واقع در شبستان شمالي، تزئينات، بقاياي رنگ و چند قطعه آجر كشف شد. براي تعيين قدمت لايه زيرين، از آجر به دست آمده براي ساليابي ترمولومينسانس نمونه برداري شد. همچنين براي شناسايي رنگدانه هاي به كار رفته در تزئينات مسجد در دوره هاي مختلف، از همه بقاياي رنگ در محراب قديمي زيرين و محراب قديمي رويي، تزئينات مسجد در دوره زنديه و از گچبري ها نمونه برداري شد. براي شناسايي تركيبات به كار رفته در رنگ ها، بررسي نوع ملات و اجزا گچبري از ميكروسكوپ نوري پلاريزان (PLM) و پراش پرتو ايكس (XRD) و براي شناسايي عنصري نمونه ها از ميكروسكوپ الكتروني مجهز به پاشندگي پرتو ايكس (SEM-EDX) استفاده شد. همچنين براي بررسي نوع ملات و اجزا گچبري و بررسي مواد آلي احتمالي به كار رفته در گچ و رنگدانه، از روش طيف سنجي زير قرمز (FTIR) استفاده شد. نتايج ساليابي آجر از محراب قديمي رويي نشان داد كه اين بخش مربوط به20 ± 550 سال پيش از اين است. نتايج نشان داد كه در دوره هاي مختلف از مواد متفاوتي استفاده شده است، براي مثال براي رنگ آبي از لاجورد در تزيينات محراب قديمي و از اسمالت (تركيبات كبالت) در دوره زنديه، از مالاكيت براي رنگ سبز، از سرنج براي رنگ قرمز و از سفيد سرب براي تهيه رنگ خاكستري استفاده شده است. در اين بررسي نوع گچ به كار رفته، تركيبات افزوده و چگونگي عمل آوري آن نيز بررسي شد.