بررسي و تحليل نقوش بروج دوازده گانه بر روي سفال هاي دوران اسلامي ايران

سفالگري يكي از ديرينه هنرهايي است كه تجلي گاه باورها، نمادها و اساطير تمدن هاي بشري به شمار مي آيد. نقوشي كه بر سفال نقش مي بندد معرف ميراثي است كه در آن بستر به وجود آمده است. در ميان انبوه نقوش تزئيني سفال هاي دوران اسلامي، مي توان ردپايي از نجوم و علائم نجومي را مشاهده كرد. نقوشي كه از سد ه ي چهارم هجري جاي خود را در تزئينات هنر سفالگري باز نموده و نقش عمده اي در انتقال مفاهيم مورد نظر هنرمندان سفالگر ايفا كرده اند. هر يك از بروج دوازده گانه (حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، عذرا، ميزان، عقرب، قوس، جدي، دلو و حوت) داراي علائم و نقوش خاصي در نسخ نجومي خطي مصور همچون صورالكواكب صوفي و عجايب المخلوقات قزويني هستند. در اين مقاله سعي شده است نقوش بروج دوازده گانه به صورت مجموعه اي و منفرد، اعم از انتساب قطعي يا احتمالي برر روي آثار سفالي سده هاي چهارم هجري تا دوره ي صفويه (از جمله گونه هاي مينايي، چندرنگ نيشابور، زرين فام و آبي و سفيد) با هدف آگاهي از ميزان شباهت ها و تفاوت هاي نقوش بروج دوازده گانه با تصاوير آنها در كتب علمي مصور دوران اسلامي و نيز رابطه ي احتمالي اين نمادهاي نجومي با باورها و اعتقادات مردم شناسايي و مورد مطالعه قرار گيرد. روش اين پژوهش توصيفي- تحليلي است و گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانه اي انجام شده است. نتايج حاصل از اين پژوهش بيانگر آن است كه در كنار شباهت هاي تصاوير بروج دوازده گانه بر روي سفال ها با نقوششان در كتب مصور، تفاوت هايي نيز در جزئيات نقوش وجود دارد. اين بروج دوازده گانه تنها به صورت مجموعه اي در كنار هم قرار نگرفته اند بلكه به صورت منفرد هم بر روي سفال ها قابل مشاهده هستند.