نگاهي به ملاحظات خورشيدي در ساخت سه شهر مدوّر باستاني

سابقه‌ي ساخت شهرهاي مدوّر در ايران، به هزاره‌ي دوّم قبل از ميلاد برمي‌گردد؛ از عهد اشكاني و ساساني هم نمونه‌هاي فراواني از شهرهاي دايره‌اي‌شكل مي‌توان سراغ گرفت. در مطالعات مربوط به شهرسازي، همواره اين پرسش مطرح بوده كه هدف طراحان شهري از در نظر گرفتن طرح دايره‌اي‌شكل براي شهرها چه بوده است. در ميان پاسخ‌هايي كه به اين پرسش داده شده، محققان عموماً به برآوردن حس تماميت و كمال۫ نظر داشته و تا كنون جنبه‌هاي نجومي و ملاحظات خورشيدي در طرح‌ريزي شهرهاي ايراني مورد بررسي و دقت قرار نگرفته است. نگارنده، ضمن بررسي گزارش‌هاي مختلف تاريخي درين‌باره و مستنداتي كه دلالت بر همكاري گسترده‌ي منجمين با معماران در طرح‌ريزي شهرهاي پارسي دارد، با آوردن برخي گزاره‌هاي نجومي و توجه به حركات ظاهري ساليانه‌ي خورشيد در آسمان و جشن‌هاي مرتبط بدين گردش كه ميان ايرانيان شايع بوده و روايي است، فرضيه‌اي را در خصوص وجود ملاحظات نجومي و خورشيدي در طرح‌ريزي سه شهر باستاني گور، دارابگرد و بلخ تبيين نموده؛ و با استفاده از مشاهدات عيني و اندازه‌گيري‌هاي ميداني در شهر گور، در تأييد آن كوشيده است. نتايج اين مطالعه، ضمن معرفي دانش نجومي سازندگان شهرهاي باستاني مذكور، جنبه‌هاي مهمي از طرز فكر و باورهاي اساطيري و آييني‌شان را كه در شهرسازي و سيماي شهر رخ مي‌نموده، نمايان مي‌سازد.