تجاري‌سازي جداره‌هاي شهري و تاثير آن بر كيفيت نواحي مسكوني. نمونه‌ي موردي: كوي نصر(تهران)

آمايش مكاني- فضايي فعاليت‌ها و عملكردهاي شهري، يكي از حساس‌ترين عوامل موثر در روند توسعه‌ي شهرها بوده كه بر مرز ميان توسعه‌ي مورد نياز شهر و كيفيت زندگي جوامع محلي قدم برمي‌دارد. موفقيت در تعادل بخشي ميان اين دو حيطه، نيازمند نگاهي يكپارچه‌ به پيامدها و تعارضات احتمالي به لحاظ رفاه اجتماعي، حفاظت زيست محيطي و كارايي اقتصادي خواهد بود. يكي از مهم‌ترين اين تعارضات، تمايل كاربري‌ها و فعاليت‌هاي تجاري- اداري با مقياس عملكردي فرامحلي به مكان‌گزيني در نواحي مسكوني است كه غالباً به منظور استفاده از تسهيلات زيرساختي و فرصت‌هاي اقتصادي- مالي موجود در اين‌گونه نواحي، در جداره‌‌ي شريان‌هاي اصلي ارتباطي و مراكز محلات گسترش يافته‌اند. در طي ساليان اخير، پديده‌ي مذكور تحت عنوان تجاري‌سازي‌ نواحي مسكوني، بخش عمده‌اي از جداره‌هاي محلات مسكوني كلان‌شهر تهران (به ويژه محلات مرفه‌نشين شمالي شهر) را در برگرفته و متعاقب آن اثرات و پيامدهاي گوناگوني را بر كيفيات فضايي نواحي مسكوني بلافصل خود گذاشته است. لذا مطالعه‌ي حاضر با هدف شناخت و ريشه‌يابي روند مذكور و روشن ساختن ضرورت آمايش فضايي در خلال تجاري‌سازي نواحي مسكوني، مشخصاً به دنبال پاسخگويي به اين سؤال است كه روند كنوني تغيير كاربري، فعاليت‌، عملكرد، و به طور كلي تجاري‌سازي محلات مسكوني شهر تهران چه تأثيراتي بر كيفيات فضايي نواحي مسكوني بلافصل خود گذارده است؟ فرض بر اين است كه متعاقب تغيير مقياس عملكردي و بارگذاري كاربري‌ها و فعاليت‌هاي ناسازگار فرامحلي در جداره‌ي اصلي خيابان نصر، كيفيات فضايي نواحي مسكوني بلافصل اين جداره طي ساليان اخير نزول پيدا كرده و نتيجتاً پيامدهاي نامطلوبي را بر كيفيت زندگي جوامع محلي ساكن در كوي نصر گذاشته است. به منظور بررسي اين فرض، پيمايشي ميداني در نواحي مسكوني بلافصل خيابان نصر صورت پذيرفته است. روش تحقيق از نوع توصيفي- تحليلي و تحليل داده‌ها به صورت آماري بوده و از تركيب تكنيك‌هاي تلفيقي ارزيابي تأثير، شامل انواع تكنيك‌هاي مصاحبه و گفت‌و‌گوهاي فردي، تكنيك‌هاي مشاهده‌ي مستقيم، بررسي اسنادي و كتابخانه‌اي، به همراه پيمايش‌هاي هدفمند ترافيكي، و نهايتاً تكنيك‌هاي مشاركتي ارزيابي تأثير (برش‌هاي تاريخي، تحليل روند و رتبه‌بندي تأثير)، به عنوان تكنيك‌ها و ابزار جمع‌آوري اطلاعات استفاده خواهد شد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه عدم توجه متوليان مديريت شهري به ضرورت آمايش فضايي و ارزيابي اثرات تغيير كاربري و فعاليت زمين در خلال تهيه‌ي طرح‌‌هاي توسعه‌ي محلي، نه تنها سبب تشديد گرايشات سوداگرايانه و كاسب‌كارانه در نواحي مسكوني كوي نصر گرديده، بلكه اثرات نامطلوب و مخاطره‌آميزي بر كيفيت زندگي جوامع محلي بلافصل خود گذاشته است. به طوري كه طي ساليان اخير، تغيير عملكرد و مقياس فعاليت‌هاي مستقر در جداره‌ي اصلي خيابان نصر بر اساس فرامين و پيشنهادات طرح تفصيلي ملاك عمل، در كنار تأثيرات مثبت كوتاه مدت همچون بهبود ميزان دسترسي به خدمات و تسهيلات شهري، طيف وسيعي از اثرات و پيامدهاي نامطلوب را به لحاظ اجتماعي- فرهنگي، كالبدي- فضايي و ترافيكي، در محلات مسكوني بلافصل خود به دنبال داشته و متعاقباً كيفيت زندگي ساكنين محلي را دست‌خوش تغييرات نامطلوبي نموده است.

Spatial organization of urban land uses and activities is a critical factor towards sustainable urban development. Success in this process needs an integrated approach to the possible conflicts among social welfare, environment protection and economic prosperity. These conflicts may be exacerbated by arbitrary commercialization of residential neighbourhoods during the process of development. So that, over the recent years, a large number of affluent neighbourhoods of Tehran Metropolis have been confronted with haphazard commercialization and its unpleasant consequences on spatial qualities of local communities. Thus, the present paper seeks to find out the roots of commercialization of residential neighbourhoods of Tehran Metropolis and its subsequent impacts on spatial qualities of local communities. For this purpose, a survey is conducted on Nasr Neighbourhood of Tehran Metropolis by means of the quantitative and qualitative methods of development impact assessment include semi-structured personal interview, direct observation, field survey, traffic survey and impact ranking method. The results yield that failure of local development plans to assess the impacts of land-use changes during the development process of Nasr neighbourhood, brings about some serious negative impacts on spatial qualities of local communities. So that, over the last decade, locating of translocal activities along the main street of Nasr neighbourhood- which is offered by Tehran s detailed plan-, caused an unpleasant effect on spatial qualities of the surrounding residential areas in terms of socio-cultural, spatial- physical and traffic aspects, and consequently, the quality of life in Nasr neighbourhood is being significantly degraded.