گونه‌هاي قاعده‌افزايي در غزل شهريار

برجسته‌سازي ادبي از ديدگاه غالب زبان شناسان، به دو شكل امكان‌پذير است: نخست انحراف هنري نسبت به قواعد حاكم بر زبان خودكار (عادي و غيرادبي) كه آن را هنجارگريزي مي‌نامند و دوم آنكه قواعدي بر قواعد حاكم بر زبان خودكار افزوده شود. به‌اين‌ترتيب، برجسته‌سازي از طريق دو شيوۀ هنجار گريزي و قاعده افزايي نمود خواهد يافت. قاعده‌افزايي بر اثر فرايند «افزايش» شكل مي‌گيرد؛ افزودن برخي قواعد، علاوه بر قواعد موجود در زبان عادي و هنجار. البته در عمل در شعر فقط استفاده از سطح آوايي واژگان و ايجاد يك نظام موسيقيايي ايجاد قاعده افزايي مي‌كند؛ يعني تكرار و بسامد بالاي برخي اصوات و آواها و صامت و مصوت‌ها در شعر طنين و آهنگي پديد مي‌آورد كه به دليل القاي نوعي معني ثانوي، مي تواند نوعي ابزار شورآفريني به‌حساب آيد. يا ايجاد وزن و قافيه و رديف خود از موارد قاعده افزايي به شمار مي‌آيد. اين روش از شيوه‌هاي آشنايي‌زدايي در مكتب فرماليسم روس است. ياكوبسن معتقد است كه فرايند افزايي چيزي جز توازن در وسيع‌ترين مفهوم خود نيست و اين توازن از طريق تكرار كلامي حاصل مي‌آيد كه صناعات آن از ماهيتي يكسان برخوردار نيستند. به همين دليل گونه‌هاي توازن را مي‌بايست در سطوح تحليلي متفاوتي بررسي كرد. براي توصيف انواع توازن، به سه سطح تحليل آوايي، واژگاني و نحوي نياز است. پژوهش حاضر با استخراج گونه‌هاي قاعده افزايي و تحليل آن در سه سطح آوايي، واژگاني و نحوي و سپس ترسيم آن در قالب نمودار نشان خواهد داد غزل‌هاي شهريار در ميان سرايندگان هم‌عصر و يا پس از او، به لحاظ داشتن مصرع‌هاي كوتاه و مفيد، كشف ظرفيت و توان فعل و نيز گزينش و انتخاب هنري واژه‌ها در محور همنشيني كلام و آفرينش ساختاري نوين به‌عنوان نمونه‌اي ويژه، شاخص و قابل واكاوي است.