بررسي و نقد نظريه آگاهي جهان شمول موجودات از ديدگاه ملاصدرا

صدرالمتألّهين در برخي آثار خود با برهان عقلي، دلايل نقلي و بعضاً با تجربيّاتي، كه آنها را الهامات عرشي مي‌داند، وجود علم و آگاهي را در تمامي ‌هستي اثبات مي‌كند. از طرفي ملاصدرا حقيقت علم را وجود بالفعل غيرآميخته با ماده تعريف كرده و شدت آگاهي هر موجودي را وابسته به شدت تجرد او از ماده و عوارض آن مي داند. بنابراين تعريف، اجسام اموري مادي هستند كه هيچ گونه علمي ‌نمي‌توانند داشته باشند و اين درحالي است كه موجود هستند. لذا تعريف علم به وجود غيرآميخته با ماده، با مساوق بودن آن با وجود سازگار نيست. ظاهراً اين دو قول ملاصدرا محل تأمل است. از طرف ديگر تعريفي كه ملاصدرا از آگاهي ارائه مي‌دهد كه آن را اولين مرتبه‌ وصول علم به قوه‌ عاقله مي‌داند، با جهان شمول بودن آن نا‌سازگار به نظر مي‌رسد، زيرا همه‌ موجودات، داراي قوه‌ عاقله و حتي قوه‌ مدرِكه نيستند. در اين مقاله نظريه ملاصدرا در باب علم و آگاهي جهان شمول موجودات، با پيش فرض‌ها و لوازمش مورد تبيين قرار گرفته و چالش هايي كه اين امر در حكمت متعاليه ‌ايجاد مي كند، بررسي شده است