فلسفه سياسي اسلامي و چالش جريان نو اعتزالي معاصر

جهان اسلام در برهه­هاي مختلف از جمله دوران معاصر تنها درگير جدال و معارضه بين عقلانيت و عقل گرايي با گرايشات ضد عقلي نبوده است. برعكس جهان اسلام در عرصه تفكر و انديشه­ورزي از جمله در حوزه سياسي و فلسفه سياسي، شاهد نزاع بنياديني بين طرفداران نحله­هاي مختلف عقل­گرايي نيز بوده است. در دوران جديد يكي از جريانات پرنفوذ در جريان اسلام به ويژه كشورهاي عربي زبان، گرايش نو اعتزالي بوده است كه با خوانش جديدي به تأمل در ميرات فكري و معنوي جوامع اسلامي پرداخته است. اين جريان به­رغم دستاوردهاي عقلاني قابل توجهي كه در بازخواني انديشه­هاي سنتي جهان اسلام داشته است، به دلايلي همچون اتكاء به عقل خودبنياد و نيز استفاده از روش­شناسي و معرفت­شناسي مدرن، براي حوزه متعارف مطالعات و انديشه­ورزي اسلامي چالش­زا و مشكل­آفرين بوده و واكنش­هايي را نيز به دنبال داشته است. نوع نقد و شيوه مواجهه اين جريان با عقلانيت معمول در جهان اسلام نه فقط از حيث برخي مبادي و اصول فكري متفاوت است، بلكه علاوه بر آن از برخي پيش­زمينه­هاي معرفتي مغاير با انديشه اسلامي برخوردار است و همين گاهي همسخني اين گرايش فكري با حوزه­هاي ولو عقلاني در جهان اسلام را دشوار مي­سازد. يكي از اين زمينه­هاي مورد اختلاف و نزاع بين طرفين در نسبت بين دين و عقل است كه به نوبه خود بر حوزه­ سياسي و تأمل درباره آن نيز تأثير مي­گذارد. در اين ميان به ويژه خوانش محمد عابدالجابري و دلالت­هاي سياسي برداشت­ها و تفسير وي از روند جريان فكري جهان اسلام حائز اهميت زيادي است. البته اين جريان بينش خوبي درباره روند جريانات فكري جهان اسلام به دست مي­دهد ولي آنچه در اين نوشتار بر آن تأكيد مي­شود، ارائه تصويري از چالش و تعارضي است كه بر اثر خوانش اين جريان نه فقط با ضد عقل­گرايان بلكه حتي بين عقل­گرايان ايجاد شده است.