چالشي در معرفت شناسي ملاصدرا

در فلسفه ملاصدرا، مبحث ارتباط عقل فعال با جهان طبيعت، يا به زبان عرفا عالم ناسوت، يكي از موضوعاتي است كه با توجه به مباحث معرفت شناسي نوين مي­تواند چالش برانگيز باشد. در فلسفه صدرالمتألهين ارتباط عقل فعال با عالم ناسوت، به عنوان راه حل فلسفي در مقابل قاعده امكان اشرف مطرح شده است. توضيح آن كه در رابطه طولي عقول مجرد،  ممكن اشرف  وجودي شديدتر از ممكن أخس از خود دارد و علت آن نيز محسوب مي­شود. اين سلسله طولي در انتها به عقل فعال مي­رسد كه  واسط  عالم مجرد و  نفوس  مي باشد. در اينجا موضوع  ارتباط طولي عقول در مورد نفوس نيز حاكم است به گونه­اي كه در عالم ناسوت نفوس از مراتب مختلفي برخوردار است كه از بالا به پايين شامل عقل بالمستفاد، بالفعل، بالملكه و هيولاني مي­شود. از آنجا كه نفس جوهري مجرد است  و به نام عقل خوانده مي­شود،  لذا عقل بالمستفاد مرتبه­اي از نفس است كه به عقل فعال متصل است  و  معرفت خود را  بي واسطه در مي يابد و  اين مرتبه از نفس مختص به  انبياء و اولياء خدا  است. در اينجا سؤالاتي مطرح مي شود كه مي تواند چالش برانگيز باشد: آيا  پيامد  سخنان  ملاصدرا  ما را به نوعي نيهليسم  منتهي نمي كند؟ در روزگاري كه بشر بطور مستقيم با  انبياء و اوليا الهي ارتباط ندارد، كسب معرفت حقيقي چگونه صورت مي­گيرد؟ آيا نگاه طولي به نفوس انساني  بي­توجهي به  انسان خاكي و ناديده گرفتن او در معرفت نيست ؟ آيا  اصالت عالم لاهوت در مكتب ملاصدرا به معناي ناديده گرفتن عالم ناسوت نيست؟ آيا  فلسفه صدرا به نوعي جزم انديشي منتهي نمي­شود ؟ اينها سوالاتي است كه در اين مقاله به تبيين آن مي پردازيم و در صدد پاسخگويي به آن خواهيم بود.