تأمين امنيت هوايي براي هواپيماهاي كشوري براساس كنوانسيون شيكاگو 1944 (مادة 3 مكرر) با تأكيد بر نقش ايران

جامعة بين‌المللي هواپيمايي براي تأمين و تثبيت امنيت بين‌المللي هوايي دو روش را عملياتي كرده است. از‌يك‌سو، پس از چند اقدام خرابكارانه عليه هواپيماي كشوري در دهه 1960 ميلادي، يك‌سري معاهدات بين‌المللي، همانند كنوانسيون‌هاي توكيو، لاهه و مونترال را تا زمان حاضر به منظور تعيين صلاحيت كشورها در مجازات مجرمان يا استرداد آنها به تصويب رساند و از‌سوي‌ديگر، مقرراتي را به منظور پيشگيري از اقدامات عليه امنيت هواپيمايي، همانند مادة 3 مكرر كنوانسيون شيكاكو يا ضميمة شمارة هفده كنوانسيون شيكاگو، به تصويب رساند. براساس مفاد كنوانسيون شيكاگو هواپيماهاي كشوري زماني مي‌توانند در قلمرو دولت‌هاي ديگر وارد شوند كه از قبل اجازة ورود به آن كشور را گرفته باشند. بنابراين، كشورها در قلمرو حاكميت خود تا قبل از تصويب مادة 3 مكرر با هواپيماهاي خاطي، بنا بر تشخيص خود، عمل مي‌كردند و در پاره‌اي موارد به دليل احتمال جاسوسي هواپيما از مناطق ممنوعه به رهگيري و اعمال زور و در نهايت انهدام هواپيماي خاطي متوسل شده‌اند. سازمان بين‌المللي هواپيمايي كشوري (ايكائو) به منظور تأمين هدف بهره‌برداري صلح‌آميز از هواپيمايي كشوري و محدود كردن كشورها در نحوة برخورد با هواپيمايي كه بدون اجازه به قلمرو آنها وارد شده است و پيشگيري از سرنگون كردن هواپيماهاي خاطي به تدوين مادة 3 مكرر اقدام كرد. اين مادة قانوني وظايف كشورها را در صورت ورود هواپيماي بدون مجوز به قلمرو آنها احصا كرده است. مادة 3 مكرر با ساقط كردن هواپيماي ج.ا.ايران به‌دست نيروهاي نظامي امريكايي در خليج فارس در 1367 به چالش كشيده شد، زيرا مادة 3 مكرر افزون بر موارد ديگر استفاده از زور توسط كشورها عليه هواپيمايي را در خارج از قلمرو هوايي يك كشور مشخص نكرده است و اگرچه اختلاف ايران و امريكا دربارة سقوط هواپيماي يادشده با مصالحه در سطح حقوق بين‌الملل پايان يافت، لكن هنوز چالش‌هاي مادة 3 مكرر در برخورد با كشور خاطي باقي‌مانده است. نظر به اينكه در چند سال گذشته خاورميانه شاهد دخالت‌هاي پي‌درپي برخي كشورها در قلمرو هوايي ديگر كشورهاست؛ بنابراين، اين مقاله با تبيين مسئوليت و وظايف دولت‌ها در نحوة برخورد با هواپيماهاي بدون مجوز براساس ماده 3 مكرر كنوانسيون شيكاگو، به چالش‌هاي آن در وضعيت كنوني در خاورميانه مي‌پردازد.