نگاهي آسيب‌شناختي به الگوي آموزش تاريخ معاصر در ايران: ضرورت تدوين يك الگوي بديل با تأكيد بر تاريخ اجتماعي و فرهنگي

A Critical Evaluation of the Current Model of Modern History Teaching in Iran: Toward an Alternative Model Based on Social and Cultural History

تسلط گفتمان تاريخ‌نگاري رسمي و پيوند تنگاتنگ آن با دو مقوله‌ي سياست و نظامي‌گري در الگوي فعلي آموزش تاريخ معاصر ابعاد مهمي از حيات اجتماعي و فرهنگي ايرانيان را مغفول گذاشته است. اين در حالي است كه از انقلاب مشروطه به بعد فرصتي فراهم آمد تا ضمن بازنگري در الگوي سنتي تاريخ‌نگاري رويدادمحور، «مردم» و مسائل مرتبط با زيست اجتماعي آنها در كانون توجه مورخان قرار گيرد. در سده‌ي اخير و متأثر از تحولات معرفت‌شناختي در حوزه مطالعات تاريخي غرب، ضرورت توجه به تاريخ اجتماعي و فرهنگي اهميت دوچندان يافته است. زمينه‌ي تحول مشابهي در ايران نيز از چند دهه پيش فراهم آمد كه نمونه‌ي آن را مي‌توان در آثار عبدالحسين زرين‌كوب، احمد اشرف و ديگران مشاهده كرد. با وجود اين، نگرش مذكور هنوز وجه هژمونيك به خود نگرفته و تداوم سنت سياست‌محوري در نگارش تاريخ را كمابيش تا به امروز شاهديم. اين واقعيت به نوبه خود سبب شده است تا آموزش تاريخ نيز بر همين اساس صورت بگيرد و مجال كافي براي طرح مسائل مرتبط با زيست اجتماعي و فرهنگي مردم فراهم نشود. از سوي ديگر، به سختي مي‌توان منكر نقش بي‌نظير كتاب‌هاي درسي در شكل‌گيري ذهنيت تاريخي و شناخت جامعه از هويت تاريخي خود شد. بنابراين، ضرورت اصلاح الگوي نگارش و تدوين كتاب‌هاي درسي متناسب با تحولات معرفت‌شناختي اهميت دوچندان مي‌يابد. با اين وصف، در پژوهش حاضر كوشش شده است تا با تمركز بر مسئله‌ي بهداشت و پزشكي به عنوان يكي از جلوه‌هاي محوري حيات اجتماعي و فرهنگي ايران در دوره‌ي معاصر، ضرورت بازانديشي در نگارش كتاب درسي تاريخ معاصر بررسي شود. به نظر مي‌رسد در الگوي غالب كنوني تمركز اصلي بر عامل سياست و شخصيت‌محوري مانع از فهم دگرگوني‌هاي عميق اجتماعي و فرهنگي شده است.

The hegemonic nature of official discourse in modern Iran and its close relevancy to the political and military history overshadowed the current model of history teaching in Iran. This is a subject matter that seems to be missed the scholarly attention. As a matter of fact, the Constitutional Revolution of Iran (1906) provided a preliminary base for Iranian historiographers to advance a critical revision of the traditional historiography. The new approach that found its best figuration in the works of Ahmad Kasravī, focused on the importance of subaltern history and the social life. During the last century and due to certain epistemological changes, European historiography tended more toward the social and cultural history. A very preliminary advancement toward such new approaches occurred in Iran the works of some Iranian historians like A. H. Zarrinkoub, Ashraf, etc. But this new approach failed to become hegemonic. This means that the political and military approaches continued to be the most favorite approached to the history writing. On the other hand, it is hard to deny the important role of textbooks in shaping historical mentality and recognizing the historical identity by its community. Therefore, the necessity of improving the pattern of writing and compiling textbooks commensurate with epistemological transformations becomes more important. In this study it has been tried to examine the necessity of revising the textbook of contemporary history by focusing on the issue of health and medicine as two important aspects of the social and cultural life of modern Iran. In the current pattern, it seems that the main focus is on politics and personality, and it has prevented to understanding social and cultural transformations.