مطالعه تطبيقي نقوش نمادين منسوجات دوره هخامنشي و صفوي

ازآنجايي‌كه تأثيرپذيري نقوش يك دوره از دوره ديگر همواره جزء مباحثي است كه به يافته‌هاي تاريخ هنر و فلسفه هنر كمك مي‌كند و گر چه اوج هنر نساجي ايران باستان را بنا به مدارك موجود، دوران ساساني بيان مي‌كنند، اما هنر نساجي هخامنشي درواقع اساس و بنياني محكم براي دوران ساساني بوده است. از اين‌رو هدف پژوهش حاضر بر اين بوده تا نه تنها منسوجات هخامنشي را از نظر فرم و محتواي نقوش بررسي كند، بلكه به بررسي نقوش صفوي نيز پرداخته و منسوجات دو دوره را با يكديگر مقايسه مي‌نمايد. ضرورت و اهميت پرداختن به تحقيق نيز شناسايي منسوجات صفوي، ويژگي‌ها، فرم و مفهوم نمادين آن‌ها با استمداد از نقوش هخامنشي است؛ نقوشي كه بعضاً هنوز هم در منسوجات سنتي ايران استفاده مي‌شوند. در اين تحقيق 27 نمونه از نقوش منسوجات هخامنشي و 22 نمونه از نقوش منسوجات صفوي به روش كتابخانه‌اي (حقيقي و مجازي) جمع‌آوري شده است كه با رويكرد نماد شناسانه الياده محتواي نقوش را مورد بررسي توصيفي-تحليلي و مقايسه تطبيقي قرار گرفته‌اند. به‌طوركلي نتايج حاصل از انجام تحقيق حاضر اذعان مي‌دارد كه برترين ويژگي‌هاي بصري نقوش منسوجات دوره صفوي در ايران عبارتست از شيوه تكرار نقوش در پارچه‌ها, پيوستگي نقوش با هم و اهميت دادن يكسان به نقوش و مهم‌ترين مؤلفه‌هاي تأثيرپذيري منسوجات دوره صفوي از منسوجات دوره هخامنشي ايران شامل بيان نمادين نقوش بكار رفته, ايجاد مفاهيم عميق در بكارگيري نقوش و انطباق فرم و شكل نقوش بر اشكال هندسي مي‌باشد.

Since the effect of motifs of a period on the motifs of another period has always contributed to the findings of the art history and philosophy of art and though, based on the existing documents, the Sassanid era marks the peak of ancient Iranian textile art, the Achaemenid textile art has provided a firm foundation for development of the textile art in Sassanid era. Therefore, the present study was an attempt to investigate the Achaemenid textiles in terms of motifs form and content, and study the Safavid motifs and compare the textiles of these two periods at the same time. The significance of this study is the identification of the Safavid textiles, their features, their form and their symbolic meaning based on the Achaemenid motifs which are still used in traditional Iranian textiles. In this study, 27 samples of Achaemenid textiles and 22 samples of Safavid textiles have been collected through a library study (real and virtual). The motifs content was subjected to descriptively-analytical investigations and comparative comparisons through the symbolistic approach of the Eliadeh. In general, the results of this study suggest that the best visual attributes of the Safavid textile motifs in Iran include: the pattern of motif repetition in the fabrics, cohesion of motifs, and equal importance of motifs, while the most important factors associated with the impact of Achaemenid textiles on the Safavid textiles include the symbolic expression of the motifs, the creation of deep concepts in application of motifs, and the consistency of the motifs form and shape with geometric shapes.