منظر «بافت» و «متن» در تحليل انتقادي گفتمان قدرت در قرآن كريم: رويكرد ون دايك

پژوهش حاضر با هدف تحليل گفتمان «قدرت» در قرآن كريم از منظر «بافت» و «متن» با بهره گيري از رويكرد تحليل گفتمان انتقادي ون دايك (1985،1993، 2001) و با روش توصيفي –تحليلي به انجام رسيده است. در پژوهش پيكره بنياد حاضر در متن قرآن كريم، 50 آيه مرتبط با موضوع پژوهش به عنوان نمونه انتخاب و بر مبناي رويكرد ون دايك از دو منظر بافت (مشتمل بر شاهص هاي: دسترسي، محيط، مشاركين) و متن (مشتمل بر شاخص هاي: كنش هاي گفتاري، صنايع بياني، سبك و معني شناسي) مورد تحليل قرار گرفته است. در بررسي هاي كنش هاي گفتاري تعداد 25 آِيه، در صنايع بياني تعداد 24 آيه و در معني شناسي يك آيه (الانعام،91) مورد تحليل و در جداول ارائه گشته اند. نتايج تحليل آيات منتخب نمايانگر سبك خاص خداوند كريم است كه از علم و قدرت خاص او برآمده است. به گونه اي كه رابطه اي دوسويه را ميان قدرت خدا و دسترسي اش به گفتمان ارتباطي نمايانگر مي سازد، كه در آن دسترسي خدا به گفتمان از قدرت او ناشي مي شود و بالعكس. فرازمان و فرامكان بودن و نيز نمود هر دو رويكرد مستقيم و غير مستقيم در تجلي قدرت خداوند از ويژگي هاي گفتماني مشهود در آيات قرآني مورد بررسي مي باشد. از لحاظ محيط و مشاركين نيز قرآن در محيط شبه جزيره عربستان و خطاب به مردم عربستان در زمان نزول، به طور خاص ، خطاب به همه انسان ها، به طور عام ، نازل شده است . در بررسي معناشناختي گفتمان كلام خدا نيز تحليل ها نمايانگر آن است كه معناي سوره ها و آيات قرآن داراي چند چهره و چند بعد است كه به شيوه ي مخصوص خود بيان شده و نمي توان آيات قرآن را در زواياي خاص و معناي معين محدود كرد. كنش هاي گفتاري در آيات مورد بررسي نشان از سلطه و قدرت خداوند دارد و كاربرد صنايع بياني مختلف همانند تجانس آوايي، قافيه، استعاره، كنايه، اطناب و ايجاز در گفتمان قرآن آن را ويژه و منحصر به فرد نموده است.