جستاري در انسان شناسي ملاصدرا

توجه به انسان و شناسايي ويژگي هاي او مسأله اي است كه مورد توجه همه مكاتب فكري و مذاهب ديني بوده است. اينكه انسان كيست؟ و مراتب و موانع تكامل اخلاقي او چيست؟ هم از لحاظ وجود شناسي و هم به لحاظ معرفت شناسي در طول تاريخ مورد بحث قرار گرفته است. انديشمندان اسلامي با تأسي از قرآن و احاديث سيماي يك انسان كامل را عرضه كرده اند كه قابل مقايسه با نظريات متفكران مغرب زمين نيست. اساساً هر مذهب و مكتبي كه داعيه انسان سازي دارد، بايد بتواند انساني را با ويژگي ها و صفات خاصي به عنوان نمونه و الگو معرفي كند. چرا كه تحقق جامعه ايده آل و كامل در گرو انسان ايده آل و كامل است و اگر مكتبي به جامعه اصالت بيشتري داده و خود را زيرمجموعه آن قرار مي دهد، نمي تواند بدون تصور و معرفي انسان كامل در پي تحقق آرمان هاي جامعه فاضله خود باشد. نخستين انديشمندي كه در تاريخ فلسفه توجه به انسان و شناخت خود را آرمان اصلي انديشه هاي خود قرار داد، سقراط بود. سقراط پيام معروف سروش غيبي معبد دلفي يعني «خودت را بشناس » را با مرگ خود معنا بخشيد و مقام انسان را با حقيقت همسان ساخت. در دستگاه فلسفي ملاصدرا، انسان از جايگاه ويژه اي برخوردار است به گونه اي كه اساس خلقت براي انسان معرفي مي شود. از نظر ملاصدرا انسان ميوه درخت وجود است و سراسر عالم وجود براي او آفريده شده است. انسان بزرگترين آيه و نشانه خداوندي بوده و بزرگترين حجت الهي بر مخلوقات است. چونان كتابي است كه حق تعالي خود نوشته است و هيچ معبودي با او قابل قياس نيست. در اين تحقيق برآنيم كه چيستي و هويت انسان از نگاه ملاصدرا و مراتب و موانع تكامل اخلاقي انسان از ديدگاه ايشان را مورد بررسي قرار دهيم.