روش‌شناسي تفسير حقوقي قرآن كريم

The methodology of Legal Interpretation of the Quran

چكيده براي ارائه¬ي تفسير صحيح از آيات حقوقي مفسر بايد به روش شناسي تفسير آيات حقوقي مسلط باشد تا بتواند درك صحيحي از آيه و احيانا استنباط حكمي از آيه را داشته باشد. مقالاتي كه در اين زمينه به رشته¬ي تحرير در آمده است معمولا به طرح بيان كلي از مساله اكتفا نموده¬اند. اما ويژگي اين مقاله اين است كه موضوعاتي كه در تفسير آيات حقوقي تاثير گذار مي¬باشند بررسي شده است مانند راه¬هاي جمع بين آيات قرآني كه به دو بخش جمع موضوعي و حكمي تقسيم مي¬شود و جمع موضوعي در بر گيرنده¬ي بحث حكومت، تخصيص، تقييد، تخصّص، ورود و توفيق عرفي مي¬باشد و جمع حكمي نيز شامل بحث ظهور امر در وجوب و ظهور نهي در حرمت مي¬باشد. كه در صورت وجود قرينه مي¬توان امر را حمل بر استحباب و يا اباحه و نهي را حمل بر كراهت نمود. از موارد مهم ديگر بحث حقيقت شرعيه، نسخ، حجيت خبر واحد در تفسير آيات حقوقي، شناسايي مصاديق ظهور و پاسخ به شبهه¬ي سياق مي¬باشد. همچنين معناي حرف «لا» در كلام منفي، اشتراك احكام بين مردان و زنان، قاعده¬ي اذا اجتمعا افترقا و اذا افترقا اجتمعا، باء تبعيض و قاعده¬ي تضمين، كه اين موارد بيشتر جنبه¬ي ابزار براي بحث روش¬شناسي تفسير آيات حقوقي دارند و به¬صورت مستقل تاثير گذار در اين بحث نيستند. از مزاياي اين تحقيق مي¬توان به تعريف روش¬شناسي تفسير آيات حقوقي و ابعاد آن، ذكر شاهد مثال قرآني براي جواز استعمال لفظ در بيش از يك معني در گستره¬ي آيات حقوقي، استعمال مشتق در گذشته، حال و آينده در قرآن كريم، اثبات اشتراك احكام بين مردان و زنان در مشتق، اثبات اين كه حرف «أو» در كلام منفي معناي لا ولا (نه اين و نه آن) را افاده مي¬كند، ذكر چند شاهد مثال قرآني براي وجود «باء تبعيض» در قرآن، بحث تضمين و اقسام آن، ذكر شاهد مثال-هاي متعدد پيرامون بحث حكومت و بيان اسلوب¬هاي متعدد بيان حرام، اشاره كرد كه اين نوشتار را از جهت علمي غني¬تر كرده است. در ضمن براي هر قاعده سعي شده است كه از آيات فقهي مثال آورده شود. از جمله اهداف اين مقاله، اين است كه سعه و ضيق احكام مشخص شود و نيز دانسته شود كدام قانون بر ديگري تقدم و يا تأخر دارد. همچنين بيان قانون¬مند بودن و روش¬مندي تفسير آيات حقوقي قرآن كريم است. واژگان كليدي: قرآن، روش شناسي، آيات حقوقي، تفسير

Abstract The author follows the literature review of the subject ‘methodology of the legal interpretation of the Qur an’ in the books that deal with the principles of jurisprudence, the verses on Islamic legal rulings, the books on the interpretation of the Qur an, the works on philosophy of law, the books on hermeneutics and understanding of the Qur an, and finally the books of the legal interpretation method. The literature review shows that the rules of the legal interpretation of the Qur anic verses need to be addressed the works conducted on the issue by previous scholars, require a critical appraisal. Thus, the author has tried his best to consider the methodological shortcomings of the Quran s legal interpretation, the pathology of the legal interpretation of Quranic verses and etc. Keywords: Quran, method, interpretation, jurisprudence, laws, right