نگرشي بر نقش ويژگي هاي الگوي رودخانه اي هيرمند در مسائل و اختلافات مرزي ايران و افغانستان

مرزها به عنوان یكی از موضوعات محوری در حوزه جغرافیای سیاسی، به رغم ماهیت و منشاانسانی، به دلیل این كه بر روی عوارض سطح زمین ترسیم می شوند؛ تحت كنترل خصوصیات طبیعی آنها قرار می گیرند. مرزهای رودخانه ای از جمله این مرزها هستند كه به دلیل ویژگی های مورفولوژی در مقایسه با سایر عوارض سطحی زمین و همچنین تنش های ناشی از كمبود آب در حوضه های آبریز مرزی، از اهمیت بالایی در ارتباط با تعیین خطوط و اختلافات مرزی برخوردارند. رودخانه هیرمند در مرز ایران و افغانستان به دلایل مختلف طبیعی و انسانی از زمان شكل گیری مرز همواره در زمینه تحدید حدود، دو كشور را بارها دچار مشكل نموده است. یكی از عوامل موثر در زمینه اختلافات مرزی دو كشور ناشی از شرایط مورفولوژی رودخانه و تغییر مسیرهای متعدد آن در ادوار كوتاه مدت می باشد كه مسائل پیچیده ای را در نظام حقوقی آن ایجاد نموده است. آنچنان كه مسائل مرزی هیرمند در دشت سیستان یكی از مسئله دارترین نواحی مرزی از بعد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دو كشور، از زمان تعیین مرز توسط استعمار محسوب می شوند. نتایج نشان داد كه با توجه به مورفولوژی رودخانه هیرمند نظیر موانع طولی، بستر عریض و وجود آبرفت های ریزدانه در بستر رودخانه، الگوی رودخانه هیرمند در بازه مرزی از نوع شریانی است كه بیشترین درصد ناپایداری را نسبت به سایر الگوهای رودخانه ای در زمینه تعیین مرز و اختلافات مرزی داراست. همچنین شواهد تاریخی نشان میدهد كه مرز دو كشور به دلیل ماهیت استعماری بر روی بخش هایی از تغییرپذیرترین بستر رودخانه تعیین شده و این امر موجب بروز اختلافات مرزی بین دو كشور بوده است. به طور كلی، مهمترین پیامدهای ناشی از ویژگی های الگوی رودخانه مرزی هیرمند شامل اختلافات بر سر تعیین دقیق مرز در بستر تغییرپذیر رودخانه، اختلافات در ناپایداری الگوی توزیع حق آبه و اختلافات ناشی از تعیین وسعت و قلمرو محدوده مرزی می باشد.