مقايسه مباني انسان‌شناختي پيشرفت و توسعه در انديشه اسلام و نظريه ليبرال-دموكراسي

موتور اصلي حركت­دهنده جامعه به سمت پيشرفت و تعالي، افراد و آحاد جامعه­اند. اگرچه جامعه نيز از طريق نقش نهادهاي اجتماعي، مي­تواند موجب تسريع يا كندشدن حركت «فرد» گردد، ولي اثرگذاري و جهت­گيري نهادهاي اجتماعي هم نهايتاً به حركت افراد مرتبط است و از طريق «اراده» و «عمل» آحاد جامعه تحقق مي­يابد. تحول­سازان و اصلاح­گران اجتماعي همواره از «افراد» آغاز مي­كرده­اند. در حقيقت، پيشرفت جامعه به عنوان يك فرايند، برآيند حركت مجموعه افراد و آحاد جامعه و نيز نهادها و مجموعه­هاي اجتماعي است، اما در اين ميان نقش «افراد» و به ويژه «نخبگان» و «خواص»، نقش اساسي­اي است: «ان الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بأنفسهم» (رعد: 11). بدين ترتيب، نوع تصور و ترسيم انسان مي­تواند مبنايي جدي و تعيين­كننده در تعيين مسير، چارچوب و محتواي پيشرفت باشد. از طرفي، نوع تعريف از انسان يكي از دال­هاي اصلي و شايد مركزي­ترين دالي است كه در دو گفتمان و دو نظام معنايي غربي و اسلامي، عاملي اصلي تفاوت جدي آن ها در تعريف جهت­گيري كلي و مسيريابي و همچنين تعيين محتواي پيشرفت و توسعه است. بر اين اساس، نوشتار پيش رو بر آن است تا با تأكيد و برجسته­سازي تفاوت­هاي انسان شناسانه انديشه اسلام و نظريه ليبرال دموكراسي، نشان دهد چرا رويكرد اين دو نسبت به هدف و محتواي پيشرفت با يكديگر متفاوت است. يافته به دست آمده حاكي از آن است كه تفاوت و در واقع تضاد جدي در نوع تعريف انسان اگر نگوييم مهم­ترين، دست كم يكي از مهم­ترين و تأثيرگذارترين عوامل تفاوت در ترسيم نوع پيشرفت در نگرش اسلامي و غرب به اصطلاح ليبرال- دموكرات است.