پيوند نحو و انديشه در غزلي از حافظ

نحو منظم، مولود ذهن نظاممند است. بنابراين كيفيات روحي و ذهنيات پنهان گوينده، در عناصر نحوي بيشتر خودنمايي مي‌كند و از رهگذر همين عناصرِ نحويِ نشان‌دار، رد پاي سبك و انديشه و دل‌سپردگي گوينده به موضوعات را مي توان دنبال كرد. حافظ غزل سراي شهير قرن هشتم، با تسلطي كه بر زبان فارسي دارد، شگفت انگيزترين جلوههاي زيبايي در زبان را در صورتهاي بسيار متنوع با كمك ذوق متعالي خويش خلق ميكند و نقش زيبايي شناختي زبان را در كنار نقش معني رساني آن به كمال تشخص ميبخشد. هدف از نگارش اين مقاله نشان دادن انعكاس «انديشه» اين شاعر در ساحات «نحو» اوست؛ چرا كه ساختِ انديشه با نحو پيوند آشكارتري دارد تا با واژه. مسأله اصلي اين پژوهش پاسخ به اين پرسش است كه اجزاي جملهها و كيفيت تركيب و نوع روابط آنها با يكديگر تا چه اندازه به كيفيت نگرش و انديشه شاعر دلالت ميكند؟ و نتيجه اينكه، حافظ در ساختارهاي نحوي زبان شعرش، در پيوند با انديشه، نوآوريهاي ويژه و متنوعي دارد؛ به گونهاي كه گذشته از ارتباط نحوي مناسب و كارايي بلاغي قوي ميان انواع ساختها و جملهها، از ديدگاه روانشناسي و معنايي هم همكاري خاصي ميان آنها وجود دارد.