گسله‌هاي پنهان و اهميت آنها در برآورد خطر زمين‌لرزه

بطور ميانگين در هر دهه حداقل يك زمين لرزه بزرگ و ويرانگر كشور ما را مي لرزاند كه بخش عمده اي از آنها در زون هاي لرزه زاي البرز، زاگرس و خاور ايران روي مي دهند. يكي از ويژگيهاي زمين لرزه هاي زاگرس نبود گسيختگي سطحي همراه با زمين لرزه است كه با توجه به ژرفا ي كانوني آنها به نظر مي رسد در ارتباط با جنبش گسله هاي پي سنگي و يا بخش پاييني پوشش رسوبي باشند. خوشبختانه اغلب زمين لرزه هاي زاگرس بزرگي متوسط داشته (حدود 5) و ويرانگري گسترده اي ندارند. از سوي ديگر در بررسي زمين لرزه هاي بزرگ دستگاهي و تاريخي البرز و خاور ايران، اغلب آنها را مرتبط با جنبش گسله هاي با گسيختگي آشكار سطحي دانسته اند و اين باور قوت گرفته است كه تنها مناطق مسكوني واقع بر روي اين گسله ها در معرض خطر قرار دارند. اما تجربه زمين لرزه ها ي بزرگ دهه هاي اخير بويژه در خاور ايران بيانگر رويداد زمين لرزه ها بر روي گسله هايي است كه يا تا زمان رويداد به نقشه در نيامده اند (همچون زمين لرزه هاي 1357طبس با بزرگي گشتاوري 7.4 و 1382 بم با بزرگي گشتاوري 6.5) و يا بعنوان گسله جنبا شناخته شده نبوده اند ( زمين لرزه 1383 زرند با بزرگي گشتاوري 6.4). گسله هاي زمين لرزه اي طبس و بم حتي پس از رويداد زمين لرزه هم ، با وجود ژرفاي كم زمين لرزه، گسيختگي قابل توجهي را بر روي زمين ايجاد ننموده اند و از اين رو از آنها بعنوان گسله هاي پنهان نام برده مي شود. روشن است با توجه به اينكه گسله هاي پنهان گسيختگي سطحي چنداني ندارند شناخت آنها نيز به مراتب دشوار تر از ساير گسله است و در مطالعات برآورد خطر زمين لرزه اغلب ناديده گرفته مي شوند. اينگونه گسله ها اغلب شاخه جواني از يك سامانه گسله قديمي ترند و به كمك مطالعات زمين ريخت شناسي و لرزه شناسي شناسايي مي شوند. بر پايه مطالعات سنجش از دور و زمين ريخت شناسي كه سالها پس از رويداد زمين لرزه طبس انجام گرفته است، گسله هاي پنهان دشت طبس با نرخ جنبش حدود 1 ميليمتر برسال بعنوان سرچشمه اين زمين لرزه شناخته شده اند. اين بررسي ها همچنين رويداد هاي مشابهي را در گذشته بر روي اين گسله ها تاييد مي نمايد.گسله هاي پنهان اغلب در رسوبات جوان دشتهاي همجوار مناطق كوهستاني ، كه ساختگاه اغلب شهر هاي بزرگ است، ديده مي شوند. تازه ترين مطالعات زمين شناسي بر روي دشت تهران وجود چنين گسله هاي پنهاني را در دشت تهران آشكار ساخته است. بزرگترين اين گسله ها گسله پنهان پرديسان در بخش مركزي شهر است. اين گسله با نرخ لغزش 1 تا 3 ميليمتردر سال كه به مراتب بالاتر از ساير گسله هاي شناخته شده در شمال و جنوب تهران است و قابليت ايجاد زمين لرزه اي با بزرگي حدود 6.3 تا 6.5 ، مي تواند سرچشمه برخي از زمين لرزه هاي تاريخي و رويداد هاي احتمالي در آينده باشد.