گزارشي از ذهنيّت مشروطه خواهان ايراني نسبت به پديدة قدرت

براي شناخت قدرت و نقش مؤثر آن در ذهن و زبان انسان و ايجاد موازنة ميان قدرت دولت و حق‌هاي بنيادين شهروندان چه مي‌توان يا چه بايد كرد؟ با او ستيزيد؟ در برابرش سكوت كرد؟ بدان آميخت؟ در آن حل شد يا آن را حل كرد؟ به ظاهر، پاسخ به پرسش‌هايي از اين دست بس ساده مي‌نمايد. راه چاره و علاج آني مسئله، خود را در پرهيز و دامن كشيدن از هر چه به قدرت وابسته است و دست شستن از جلوه‌هاي تابان و تن زدن از اركان قدرت و در نياويختن هيچ رختي به آويز و نياميختن هيچ بختي به دستاويز قدرت نمايان مي‌سازد. رويكردي اجتنابي- سلبي مبتني بر قدرت‌زدايي و دوري از تمام مظاهر قدرت كه در تاريخ و ادبيات ايران خاستگاهي ديرينه دارد و به ويژه در دورة مشروطه، ذهنيت مشروطه خواهان ايراني را سخت تحت تأثير قرار داده است. هر چند كه اين تنها يك راه حل و بيان يك موضع، البته متداول، در برابر بسيار مواضع ديگر در مواجهه با قدرت است. گزارش پيش رو بر آن است تا با تأكيد بر پندارهايي در انديشة ايراني كه قدرت را امري مذموم مي‌شمارند، به ترسيم خطوط ذهني و زباني مشروطه خواهان در پرتو ادبيات (شعر و نثر) آن دوره، به شيوة توصيفي- تحليلي و با بهره‌گيري از داده‌هاي تاريخ ادبيات دورة مشروطه بپردازد.