ترقي خواهي ايراني و خوانش تاريخي از مفهوم قانون اساسي در عصر پيشا مشروطه

با آغاز سده نوزدهم و شكست قاجارها از روسيه تزاري نارضايتي از وضع موجود و تلاش براي رسيدن به وضع مطلوب بيشتر شد. نخبگان سياسي و اجتماعي ايران بدنبال يافتن راه‌هاي تازه‌ايي براي پيشرفت و ترقي رفتند. برخي اصلاحات نظامي و گروهي نوسازي‌هاي اداري را چاره كار ديدند اما با مشخص شدن عدم كفايت اين رويكردها جنبش ترقي خواهي ايرانيان از نيمه دوم سده نوزدهم شكلي ديگري يافت. قانون خواهي به هسته مركزي افكار و آراي ترقي خواهان ايرانيان تبديل شد. كساني مانند مستشارالدوله و طالبوف سخن از قانون گفتند و نخستين طرح‌ها از قانون اساسي را ارائه كردند. اما ايشان تا چه حد با مفهوم قانون اساسي آشنا بودند؟ كدام الگو را در نظر داشتند و چگونه آن را تبيين كردند؟ اين پژوهش بر آن است كه به اين ابهام‌ها پاسخ دهد. پرسش اصلي آن است كه چرا انديشه قانون اساسي در ايران آن عصر شكل گرفت؟ و مدعاي اصلي آن است كه ايشان به دليل ترقي خواهي و مقابله با انحطاط و عقب ماندگي ايران، فكر قانون اساسي را مطرح كردند و آن را مايه و پايه اصلي ترقي و پيشرفت ملت‌ها دانستند. نتيجه پژوهش نيز آن است كه تأمين حقوق طبيعي انسان‌ها، پيشرفت و ترقي و بهرمندي از خرد جمعي تنها در سايه ايجاد نظامي قانوني است كه نقشه جامع و طرح كلي آن در قانون اساسي هر كشوري مندرج است.