بررسي و تحليل اصل عليت از منظر ابن سينا، ديويد لوئيس و الكساندر بيرد

در اين نوشتار ديدگاه ابن¬سينا، لوئيس و الكساندر بيرد درباره عليت مورد تحليل و ارزيابي قرار مي¬گيرد. به نظر ابن¬سينا علل چهارگانه ارسطويي همان علل ناقصه هستند كه فقط در حوزه طبيعت مادي نفوذ دارند و در خصوص عقول مفارق، صرفاً علت غائي و فاعلي كاربرد پيدا مي¬كند. ابن¬سينا بين عليت به عنوان اصل كلي/ متافيزيكي و عليت جزئي / تجربي فرق مي¬گذارد. بدين ترتيب حتي اگر تبيين¬هاي علّي و معلولي خطاپذير باشد ولي اين چيزي از كليت و ضرورت اصل عليت نمي¬كاهد. در مقابل، لوئيس و الكساندر بيرد با طرح خواص استعدادي تحليل جديدي از عليت ارائه مي¬دهند كه بيشتر ناظر به شأن تجربي عليت است. البته لوئيس با تحليل مفهومي و به نحو پيشيني عليت را بررسي مي¬كند ولي با اين حال به خاطر فقدان نظام جهان¬شناختي و متافيزيكي، عليت را به تبيين معرفتي فرو مي¬كاهد. الكساندر بيرد با طرح خواص اعتصاب¬شكنانه و بر حسب اصل اثر پروانه¬اي، ادعا مي¬كند كه خواص استعدادي در معرض تغيير و اشتداد هستند بنابراين گزاره شرطي ساده¬اي كه لوئيس ارائه مي¬دهد، مكفي نيست و بايد جاي خود را به يك گزاره شرطي پيچيده بدهد. ماحصل رويكرد بيرد اين است كه جايگاه متافيزيكي اصل عليت و ضرورت آن به نفع نسبيت معرفت¬شناختي ناديده گرفته شود. به نظر مي¬رسد كه ابن¬سينا در عين توجه به وجوه معرفتي عليت، به جايگاه كلي و ضروري آن نيز مي¬پردازد و از اين جهت رويكردي جامع¬تري نسبت به لوئيس و بيرد دارد.