اولين گزارش از بيماري زائي زنگ ساقه گندم (Puccinia graminis f. sp. tritici) بر روي ژن Sr31 در اردبيل٬ شمالغرب ايران

First report of virulence to resistance gene Sr31 by the stem rust pathogen (Puccinia graminis f. sp. tritici) in Ardabil,North West of Iran

ظهور و گسترش نژادهاي زنگ ساقه با قدرت بيماريزائي بالا (گروه نژادي Ug99 )، توليد گندم را در سراسر جهان تهديد مي كند. از زمان اولين گزارش نژاد TTKSK (Ug99) در اگاندا از سال 1998 (4)، رديابي و انتشار بيشتر اين نژاد به نقاط ديگر كشت گندم مورد توجه بوده است. تا به حال٬ ده تغيير يافته (Variant) از گروه نژادي Ug99 از 13 كشور اگاندا٬ كنيا٬ مصر٬ اتيوپي٬ سودان٬ تانزانيا٬ اريتره٬ رواندا٬ افريقاي جنوبي٬ زيمبابوه٬ موزامبيك٬ يمن و ايران گزارش شده است(3). تا قبل از اين گزارش نيز در ايران از استان هاي همدان٬ لرستان (2) و خوزستان (1) گزارش شده است. با توجه به اهميت اين نژاد٬ در طي فصل زراعي 95-1394 بيماري زنگ ساقه با كاشت تعدادي از ارقام و 47 لاين ايزوژنيك در خزانه تله تحت شرايط مزرعه اي بررسي و مطالعه شد. اين بررسي در ايستگاه تحقيقات كشاورزي اردبيل (با مشخصات جغرافيايي: عرض شمالي 38 درجه و 17 دقيقه٬ طول شرقي 48 درجه و 39 دقيقه٬ ارتفاع از سطح دريا 1350 متر) انجام شد. نتايج نشان داد كه براي لاين هاي حاوي ژن هاي مقاومت Sr5٬Sr13 ٬Sr22٬ Sr24٬Sr26+Sr9G ٬Sr27٬ Sr32 و Sr36 بيماري زائي وجود ندارد. اما براي لاين هاي ايزوژنيك حاوي ژن هاي مقاومت Sr31 ٬ Sr6٬Sr7 ٬Sr9f ٬ Sr23٬Sr28 ٬Sr29 ٬ Sr30٬Sr33 ٬Sr34٬Sr37٬SrDP2 ٬SrGT٬ SrPL ٬ SrWLD٬Srh بيماريزائي مشاهده شد. همچنين در اين بررسي بر روي ارقام MV17٬ اترك و شيرودي (با واكنش 40-50MS) كه به عنوان ارقام شاخص حاوي ژن Sr31 شناخته مي شوند (2)٬ آلودگي به بيماري زنگ ساقه مشاهده شد. واكنش حساس يا نيمه حساس لاين ايزوژنيك و ارقام حاوي ژن Sr31٬ نشانگر شكسته شدن ژن مقاومت Sr31 و احتمالا بيانگر استقرار نژاد Ug99 يا تغيير يافته هاي آن در اردبيل مي باشد. اثبات قطعي استقرار نژاد Ug99يا تغيير يافته هاي آن٬ به بررسي هاي تكميلي و آزمايشات تعيين نژاد نياز خواهد داشت.