گستره معرفتي قرآن كريم

نظريه‌پردازي در باب «پيشرفت قرآني» يا «پيشرفت قرآن‌محور» يا «پيشرفت از منظر قرآن كريم» دست كم دو پيش‌نياز اساسي و بنيادي دارد: نخست بايد تلقي خود را از «چيستي پيشرفت» مشخص و مدلل كنيم. سپس بايد تكليف خود را با «گسترۀ معرفتي قرآن كريم» معين و موجه سازيم. زيرا تا وقتي «مبنا» در اين دو زمينه مشخص نباشد؛ نمي‌توان در باب «پيشرفت قرآني» نفياً يا اثباتاً اظهارنظر كرد. اگر كسي بدون مبنا اظهارنظر كند؛ يا ناخودآگاه تحت تأثير نظريه‌هاي پنجگانۀ توسعۀ غربي، از يك‌سو؛ و يكي از سه نظريۀ «اقلي» و «اوسطي» و «اكثريِ» قرآني، از سوي ديگر خواهد بود؛ يا گرفتار هرج و مرج در اظهارنظر خواهد شد؛ (نمونۀ اين هرج و مرج را در بسياري از مباحثي كه به نام توسعۀ ديني در جامعه، و نيز در برخي تفاسيرِ حتي بسيار مشهور و معتبر معاصر مطرح است مي‌توان مشاهده كرد). رسالت اين مقاله تنها پاسخ به پرسش از «گسترۀ معرفتي قرآن كريم» است. در مقام پاسخ به پرسش مذكور ابتدا سه نظريۀ «اقلي» و «اوسطي» و «اكثري» در باب «رسالت دين» و به تبعِ آن «گسترۀ معرفتي قرآن كريم» ارائه شده است. سپس دو نظريۀ «اقلي» و «اوسطي» در پرتو يك دليل عقلي متقن (با تكيه و تأكيد بر نظريۀ سيستم‌ها) نقد و رد؛ و در نهايت، حقانيت نظريۀ سوم (اكثري) در پرتو همان دليل عقلي و برخي دلايل نقلي (آيات و احاديث) اثبات شده است. علاوه بر دلايل عقلي و نقلي، نظر برخي شخصيت‌هاي علمي نيز به عنوان مؤيد ذكر و در ضمن مباحث، به برخي شبهات اشاره و پاسخ داده شده است.