فلسفۀ روش تحقيق پيشرفت¬نگر در انديشه و دانش تفسيري

«فلسفه روش» به معناي هويت‏يابي فلسفي پارادايم‏ها و مواضع عمومي آن¬هاست. يعني، خود روش نيز متكي به روش خاصي است و از نوعي پس‏زمينۀ نظري و فكري تغذيه مي‌كند؛ بايد دانست روش، چه اصول و بنيان‏هاي فلسفي دارد كه محقق بايد به آن¬ها پايبند باشد. ذهن وي بايد به دنبال چه باشد و روي چه چيزي متمركز شود. روشِ روش مي‏خواهد لايه‏هاي فلسفي و منطق نظري روش‏ها را روشن سازد؛ در اينجا محقق تنها يك محقق نيست؛ بلكه بايد يك محقق فيلسوف يا دست‏كم يك محقق خودآگاه باشد. روش تفسير پيشرفت¬پژوه هم قسمي از روش مسأله¬محور است و بدينسان بايد به اين نكته اهتمام ورزيد كه در اين تفسير ذهن مفسر، با چه انتظاراتي روبروست و لايه¬هاي فلسفي و منطق نظري آن چيست. همان‌طور كه مي¬دانيم دانش تفسيري، دانش انساني است و اين قرار در كوران تحول علوم هم از لحاظ مباحث معرفت‌شناختي و هم روش شناختي در تب و تاب بازخواني است. كاربرد اين دانش ها در انديشه پردازي پيشرفت از منظر قرآن يك ضرورت ناگزير است. در حالي كه روش¬هاي تفسيري موجود، اهتمام چنداني به دانش¬هاي ميان¬رشته¬اي نداشته¬اند. به اين قرار، پرداخت «روش‌شناسي پژوهش تفسيري» از نخستين گام‌ها در تدوين نظام‌مند روش¬ها و مباني تفسير در عرصۀ انديشۀ قرآني است. در اين مقاله به اين بنيان¬ها و مباني پرداخته مي‌شود و ويژگي¬هاي روش تفسير بر اساس اين انديشه بررسي مي‌شود. نگرش و رويكرد اين مقاله بررسي و بازخواني روش تفسير در دو سطح روش‌شناسي تفسيري و اصول روش تحقيق است. فلسفۀ روش تحقيق پيشرفت‌نگر در عرصه انديشه و دانش تفسير، يك زاويه ديد و منطق نظر را در باب روش پيشرفت‌پژوهي از منظر قرآن كريم در گفتگوي انتقادي با منظومه جامع گرايش¬ها و روش¬ها و رويكردهاي تفسيري پيش رو مي¬گذارد. اين فلسفه روش تفسيري، كانون اصلي فلسفه معرفت تفسيري است. در مقاله پيش رو، به فلسفه روش تفسير مستند به انديشه قرآني پيشرفت در ذيل مباحث زير، پرداخته مي‌شود: 1. بررسي مباني و اصول تفسيري بر مبناي مسأله انديشه پيشرفت؛ 2. سهم نسبت منابع سنت و عقل در اين نوع تفسير؛ 3. نقد انواع روش¬هاي موجود در نسبت با مباني پيشنهاد شده در مرحله اول؛ 4. پيشنهاد نظام جامع روش¬شناسي¬ها و روش¬هاي تفسيري بر مبناي انديشه پيشرفت. بر اساس يافته¬هاي اين مقاله، ويژگي¬هاي روش تفسيري پيشرفت پژوه به قرار زير است: 1. تنوعي از مباني فلسفه ديني را داراست؛ 2. تنوعي از مباني معرفت¬شناختي در آن به چشم مي¬خورد؛ 3. انواع روش¬شناسي¬هاي تحقيق تفسيري را در بر مي‌گيرد.