تأملي بر كاربرد ديواره‌هاي صخره‌اي تسطيح شده ساساني با تأكيد بر ديوارة صخره‌اي هرسين

ديواره‌هاي تسطيح شدة صخره‌اي سطوحي با ابعاد متفاوت هستند كه با تراش بخشي از بدنة كوه ايجاد شده‌اند. در بررسي‌هاي صورت گرفته تاكنون چهار ديوارة تسطيح شده در ايران شناسايي و معرفي شده است. دو ديواره در استان فارس (در نقش رستم مرودشت و در تنگ چك‌چك در رستاقِ داراب) و دو ديوارة ديگر در غرب كشور، يكي در هرسين و ديگري صخرة معروف به فرهاد تراش بيستون است. در مورد كاربرد اين سطوح تسطيح شده نظرات متفاوتي بيان شده است. اين سطوح را محتملاً مكاني براي نگارش كتيبه‌هاي بزرگ تاريخي قلمداد كرده‌اند. در نظري ديگر اين سطوح مكاني براي ايجاد نقوش‌برجسته معرفي شده است. در مورد قدمت اين سطوح نظرات متفاوت زمان ايجاد آنها به دورة هخامنشي يا ساساني تاريخ‌گذاري شده است. اما در بررسي‌هاي صورت گرفته با توجه به شواهدي چون علائم سنگ‌تراشان ساساني و نزديكي اين سطوح به ابنية بر جاي مانده از دورة ساساني، اين آثار را با اطمينان بيشتري مي‌توان به دورة ساساني منسوب كرد. از چهار ديوارة تسطيح شده شناخته شده، ديوارة هرسين از نظر بزرگي رتبة دوم را دارا است. اين در حالي است كه ابعاد اين ديواره‌هاي تسطيح شده از كادر تمامي نقوش‌برجستة ساساني شناخته شده بزرگتر است. اما اين سطوح بزرگ عملاً در دورة احداث مورد استفاده قرار نگرفته است. در يك برآورد نسبي زمان ايجاد اين سطوح مربوط به اواخر عهد ساساني و دورة خسرو پرويز تاريخ‌گذاري شده است. به طور كلي با بررسي دقيق سطوح تراش‌خورده مي‌توان تصور نسبي از مراحل ساخت و ايجاد كادر و سطح اولية نقوش‌برجسته ساساني بدست آورد.