سرمايه اجتماعي و كنش نيكوكارانه در تجربه‌ي خيّران مدرسه‌ساز

توسعه ي انساني مستلزم فراهم‌آمدن فرصت‌هاي برابر براي دستيابي به آموزش، بهداشت و درآمد مكفي است. با اين حال دولت‌ها همواره با كاستي‌هايي در تأمين اعتبارات در اين زمينه‌ها مواجه بوده‌اند. يكي از راه‌حل‌هايي كه در طول بيش از سه دهه‌ي گذشته در كشور اجرا شده، استفاده از منابع خيريه براي تأمين نيازهاي سخت افزاري آموزش و پرورش، يعني فضاي آموزشي و تجهيزات آن بوده است. خيران مدرسه‌ساز در بستر اجتماعي و نهادي موجود، بخش قابل توجهي از نيازهاي اعتباري ساخت، تجهيز و مقاوم سازي مدارس را تقبل كرده‌اند. اين مقاله نقش سرمايه اجتماعي را در كنش نيكوكارانه‌ي خيران مدرسه‌ساز با رجوع به تجربه‌ي زيسته‌ي اين خيران با رويكردي كيفي بررسي كرده است. نمونه‌ي اين پژوهش متشكل از ۲۸ خير مدرسه‌ساز و چهار كارشناس است كه در سال ۱۳۸۹ در مشهد به روش مردم‌نگاري و با تكنيك مصاحبه‌ي عميق مورد مطالعه قرار گرفتند. نتايج حاكي از آن است كه شبكه روابط اجتماعي از طريق جامعه‌پذيري با انتقال سنت نيكوكاري موجب مي‌شد كنشگران به امر خير مدرسه‌سازي روي آورند. همچنين اشكالي از حمايت اجتماعي شامل حمايت عاطفي، ابزاري و اطلاعاتي به عنوان ترغيب كننده و تسهيل‌كننده عمل مي‌كرد. اعتماد نهادي نيز در دو شكل اعتماد نهادي اقتصادي و اعتماد نهادي عملكردي در صورت وجود، موجب رضايت و تقويت تمايل به مشاركت مي‌شد، ‌در حالي كه پاره‌اي رخدادها و اقدامات در تجربه‌ي خيران در مدرسه‌سازي، اعتماد آن‌ها را به نهاد متولي تضعيف مي‌كرد. اعتماد نهادي اقتصادي در اغلب خيران نسبتا بالا تجربه شده بود، هر چند بعضي كه خود دستي در ساخت و ساز داشتند، گاه اعتماد نهادي نسبتا پاييني را تجربه كرده بودند. مسايلي كه موجب تضعيف اعتماد نهادي عملكردي مي‌شد عمدتاً به آن چيزهايي مربوط مي‌شد كه خيران در روندهاي ساخت مدرسه از سوي سازمان متولي ساخت مدارس و اشخاص حقوقي مرتبط با مدرسه‌سازي شاهد بودند. از جمله: كيفيت ساخت و ساز، زمان‌بندي پروژه‌ها، ضرورت ساخت و سازها، شيوه‌ي مواجهه و مسئوليت‌پذيري پيمانكار، تغيير نام و كاربري مدارس. همچنين خيران انتظار داشتند به طور متقابل مورد اعتماد نهاد متولي مدرسه‌سازي واقع شوند.