مفهوم شناسي واژه خير

موضوع اين مقاله تحقيق و بررسي و تبيين احكام شرعي امور خيريه، وقف و نيكوكاري است، اين مقاله شيوه توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع اصلي روايي و فقهي نگاشته شده است. امور خيريه به امور و افعالي گفته مي‌شود كه در طي آن نفع و بهره‌اي به غير مي‌رسد و در ابواب فقهي موضوعاتي مانند: هبه، صدقه، نذر، وصيت و غيره از اين دسته به شمار مي‌رود، شرع مقدس اسلام براي هركدام از اين موضوعات احكام و اصولي وضع نموده است كه در بخش‌هاي از اين مقاله به آن اشاره مي‌شود. با توجه به ازدياد اقشار كم‌درآمد و به وجود آمدن ناهنجاري‌هايي در جامعه اسلامي امروزه بيش‌ازپيش نياز به احسان و نيكوكاري است. هدف اساسي و اصلي همه نظام‌هاي اسلامي به‌ويژه نظام اقتصادي اسلام، كمال ابدي يعني تقرب الي الله است و از ديدگاه قرآن و روايات رسول اكرم (ص) و اهل‌بيت (ع) انفاق‌هاي مالي ـ چه واجب و چه مستحب ـ براي رسيدن به اين هدف اساسي نقشي بس عظيم و اساسي دارند. دانشمندان و فقيهان مسلمان اتفاق‌نظر دارند كه هدف از ماليات‌ها و انفاق‌هاي مالي در اسلام، از جمله صدقات، زكات و وقف قصد قربت و رسيدن به سعادت اخروي، رفاه عام و عدالت اجتماعي است. نظر به اينكه امروزه در جوامع اسلامي مؤسسات و سازمان‌هايي براي دريافت صدقات و كمك‌هاي نقدي و غير نقدي مردم از طرف دولت نهادينه شده و به سازمان‌هاي خيريه مرسوم است لا محاله لازم است اين مؤسسات در پرتو احكام شرع متين اسلام و با رعايت اصول و ضوابط امانت‌داري و توزيع عادلانه ميان مردم به خدمت فقرا، مستمندان و اقشار تهي‌دست در جامعه اسلامي بپردازند و علاوه از امر رفع مشكل فقر در جامعه درصدد برآيند باهمت مضاعف جامعه‌اي ايده آل را قيادت كنند. وقف نيز يكي از سنت‌هاي حسنه‌اي است كه از ديرباز به اشكال گوناگون در تاريخ بشر وجود داشته است و اسلام نيز آن را در مسيري روشن، هدف‌دار و منطقي، مترقي و دقيق مورداستفاده قرار داده است، وقف در حوزه امور خيريه و نيكوكاري جايگاه ويژه‌اي دارد و يكي از انواع صدقه محسوب مي‌شود با اين تفاوت كه هر صدقه‌اي ـ اگرچه عملي نيك و پسنديده در شرع مقدس اسلام است ـ وقف محسوب نمي‌شود. وقف عبارت است از اينكه عين مال حبس و نگه‌داشته شود، و منافع آن در جهتي كه واقف مشخص مي‌كند مورد استفاده قرار گيرد. لذا وقف در حقيقت همان حبس و نگه‌داشتن است. از مهمترين قواعد فقهي كه در باب وقف مورد استفاده است؛ دو قاعده «الوقوف علي حسب ما يوقفها اهل‌ها» و قاعده «شرط الواقف كنص الشارع» است، اين دو قاعده بيان مي‌دارد كه در مورد استفاده از وقف لازم است از خطوط و شروط واقف در هنگام اجراي صيغه وقف مشخص نموده، پيروي شود. از مهمترين نتايجي كه از اين تحقيق حاصل‌شده، مي‌توان به جايگاه ويژه امور خيريه در اسلام، انواع امور خيريه مانند: هبه، صدقه، نذر و غيره و احكام آنها، جريان معاطات در وقف و صحت آن و عدم اشتراط نيت قربت در وقف و اشتراط قبض با اذن واقف و احكام ديگر اشاره كرد.