بررسي توانمندي شوره زارهاي بياباني آران و بيدگل در توليد ماده قليائي «كلياب» با تاكيد بر موارد مصرف سُنتي آن

گُستره پهناور بيابان هاي مركزي تا جنوبي كشور تحت سيطره دو ساختار رويشي «شن زارها» و «شوره زارها» مي باشند. شوره-زارها اراضي قابل ملاحظه اي از زيست بوم بياباني كشور را به خودشان اختصاص داده اند كه بسته به ميزان مواد قليائي موجود در افق هاي خاك و حضور يا عدم حضور رطوبت، داراي رُستني هاي بسيار متنوعي مي باشند. شوري و قليائيت خاك از يك سو و تجمع آب هاي حاوي تركيب هاي قليائي نامتعارف از سوي ديگر، شرايط زيست را تنها براي گياهان «شورروي» فراهم مي آورد. بنابراين در گُستره شوره زارها، صرفا گياهاني قادر به ادامه حيات خواهند بود كه مكانسيم انطباق با شرايط محيطي ياد شده را دارا باشند. بدون شك يكي از رُستني هاي شورروي كه در جاي جاي نواحي شور بيابان ها، ريختار گياهي گُستره اي را ايجاد مي كند، گياه «اُشنان» (Seidlitziarosmarinus) است. اين گياه در نواحي شور مرطوب تا شور خشك، جوامع گياهي بسيار وسيع، يك پارچه و متنوعي را بوجود آورده است. اگرچه «اُشنان زارهاي» گسترده سامان يافته در عرصه هاي بياباني كشور، به عنوان ريختار گياهي منحصربفرد اراضي شور محسوب مي گردد و حضور اين عنصر گياهي، ضامن حفاظت و تثبيت خاك و جلوگيري از فرسايش بادي در شوره زارها مي باشد، با اين وجود به دليل ارزش علوفه اي اُشنان در تركيب گياهي مراتع قشلاقي، بشدت مورد توجه مرتع داران است. امروزه از سرشاخه هاي ميوه دار اين گياه شورپسند، به عنوان گياه مرتعي- علوفه اي، واجد ارزش و اهميت مرتعي ويژه اي مي باشد. افزون براين، به دليل تجمع تركيب هاي قليائي بسيار ارزشمند موجود در پيكره رويشي اين گياه، از گذشته هاي بسيار دور، خاكستر حاصل از اين گياه مورد استفاده سُنتي بيابان نشينان قرار مي گرفته است. نمونه بارز چنين كاربردي را در ماده استحصالي خاكستر اين گياه كه به «كلياب» شهرت دارد، در صنايع صابون سازي، ابريشم كِشي، سُفال سازي، شيشه گري، تيزابي كردن برخي از خشكبارها و همچنين به عنوان پاك كننده البسه مورد استفاده واقع مي شده است. در اين تحقيق ضمن اشاره به توانمندي طبيعي اراضي شور و اهميت ويژه گياه اُشنان در بيابان هاي آران و بيدگل، نحوه استحصال تركيب هاي قليائي اين گياه و كاربردهاي سُنتي آن اشاره مي گردد.