وظيفه‌مندي عمومي در تربيت اخلاقي در فقه تربيتي

بخش گسترده‌اي از تعاملات افراد جامعه در ارتباط با يكديگر شكل مي‌گيرد. حاصل اين ارتباط‌ها و تعامل روزمره تاثير و تأثرهاي قابل توجهي است كه به تدريج اثرات خود را در رفتار و شخصيت هر فرد نمايان مي‌سازد. بخشي از اين تأثير و تأثرات در حوزه اخلاقيات رخ مي‌دهد. با وجود چنين بستر مهمي، آيا افراد جامعه، نسبت به تربيت اخلاقي يكديگر وظيفه‌اي دارند؟ با مراجعه به منابع ديني، برخي ادله را مي‎توان بر وظيفه‎مندي آحاد جامعه در تربيت اخلاقي ديگران اقامه كرد. اين نوشتار با رويكرد فقهي و استنباط اجتهادي درپي جمع‌آوري و تحليل اين ادله و استخراج حكم فقهي-تربيتيِ اين مسأله است. براي اثبات وظيفه‌مندي عموم مكلفين در تربيت اخلاقي، پنج دليل خاص (آيات تزكيه، سيره معصومين، معتبره رسالة الحقوق، روايت اسماعيل و دليل عقلي) و چهار دليل عام اقامه شد. هر پنج دليل خاص اقامه شده، داراي دلالت تام بر رجحان استحبابي هستند. البته برخي از اين ادله، با شرايطي، مي‌توانند بر وجوب اين وظيفه عمومي دلالت نمايند. از بين ادله عامه، «قاعده ارشاد» بر رجحان مطلق روش‌هاي بينش‌افزا در تربيت اخلاقي؛ «قاعده هدايت» با وجود شرايطي مي‌تواند بر وجوب تربيت اخلاقي؛ «قاعده اعانه بر بر و تقوي» بر رجحان مطلق تربيت اخلاقي و «قاعده امربه معروف ونهي از منكر» بر رجحان اكثر روش‌هاي تربيت اخلاقي دلالت دارند.