نقش روزه‌داري و گرسنگي بر سلامت انسان از بُعد تجربي، معارف اهل بيت (ع) و فرهنگي

*

بيان مسأله و هدف پژوهش: در اين مقاله با الهام از سفارش قرآن بر روزه داري و سه حديث از پيامبر اكرم (ص)، به بررسي تاثير روزه داري و گرسنگي متناوب يا گذرا در تحقيقات پزشكي مي پردازيم، چالش فرهنگي آن را مطرح نموده و تشريح موضوع را در ارائه مقاله بحث خواهيم نمود. پيامبر(ص): كل وأنت تشتهي وأمسك وأنت تشتهي. بخوريد وقتي گرسنه هستي و دست از غذا برداريد تا هنوز گرسنه هستيد. در حديث ديگر: هر كس شكم خويش را گرسنه نگاهدارد انديشه و فكر او، بزرگ تر مي شود، روزه بگيريد تا تندرست باشيد. در چندين آيه قران يا امر به روزه داري شده (عبادت يا كفاره) يا آن را يكي از صفات مومنين برشمرده است و روزه را يك راهكار اساسي براي كسب مهارت تقوا و براي كساني كه نمي توانند ازدواج كنند برشمرده است. تحقيقات ارتباط روزه را با افزايش ميزان عزت نفس و كاهش برخي ناراحتي‌هاي رواني مثل اضطراب نشان داده اند.احاديث ديگري اشاره مي كنند كه روزه داري سبب تزكيه نفس، افزايش حافظه، كنترل غرائز جنسي و سلامتي بدن و روح مي گردد. به وسيله روزه مي توان حاجت خود را دنبال نمود و جسم را نيز تزكيه نمود. از نظر سلامت جسمي فوائد روزه داري و گرسنگي عبارتند از: افزايش قدرت دفاعي بدن (سيستم ايمني)، افزايش حساسيت سلول‌ها به انسولين (پيشگيري از ديابت)، پيشگيري از چاقي (تا حدي درمان چاقي)، كاهش توليد راديكال‌هاي آزاد در سلول‌ها (طول عمر)، كاهش تجمع پلاكتها و كم شدن خطر ايجاد لخته، كاهش كلسترول خون (كمتر شدن خطر سكته‌هاي قلبي و مغزي)، افزايش ژن‌هاي سيستم ترميم سلول‌ها و ژن‌هاي اكسيداسيون چربي‌ها (بررسي با 3 روز گرسنگي در حيوان)، بهبود عملكرد سلولهاي عصبي و بهبود قدرت فكر ، افزايش بعضي مواد واسطه اي در مغز، افزايش ترشح هورمون رشد، دفع برخي از سموم بدن و آشكار شدن علائم بيماري‌هاي نهفته انسان. يكي از مهمترين مكانيسم‌هاي حفظ سلامت موجودات كه در سالهاي گذشته نقش محدوديت كالري در سلول‌هاي مخمر بر تقويت آن به اثبات رسيده است پديده اتوفاژي است. ذكر اين نكته مهم است كه بدانيم اولا با مصرف غذا تا افزايش گلوكز خون يك فاصله زماني وجود دارد و براي درك اين احساس بايد منتظر بوده و خود را سرگرم نمود. فواصل غذا به راحتي توسط بدن مديريت مي شود و تا 14 ساعت از ذخاير ساده و سپس از ذخاير چربي استفاده مي شود كه اين‌ها در كوتاه مدت باعث سوء تغذيه و ضعيف شدن انسان نمي شود. دستگاه گوارش براي حدود 6 ساعت وگليكوژن موجود در كبد براي 8 ساعت كالري مورد نياز فعاليت معمولي را تامين مي كند. براي اهميت موضوع اشاره مي كنيم كه در ايران چاقي و اضافه وزن با شيوع 30 درصد ، ديابت با شيوع 7 درصد (پس از 30 سلگي) تنها بخشي از عوارض تغذيه نامناسب است كه گرسنگي و روزه داري در كاهش آن نقش اساسي دارد. ابعاد فرهنگي: سبك زندگي كه در پرخوري و خودداري از روزه داري و گرسنگي نقش دارند عبارتند از: كم تحملي به گرسنگي، در دسترس بودن غذا، تشويق اطرافيان به خوردن ، ربط دادن اغلب مشكلات سلامت به تغذيه، درمان ضعف با اب قند، انواع ترس از جمله ترس از گرسنگي، بيماري، نداري مهماني‌ها و رودربايستي‌ها، تصور قوي شدن با خوردن بيشتر غذا و گوشت ، تربيت نادرست فرزندان و اسايش بيش از حد، دلسوزي غير علمي ، خودشيفته گي - تفكر مادي، سستي اعتقادات و پايبندي به واجبات ، عدم مشورت با اهل فن، آموزش نديدن در باره ضعف و راههاي توانمندي روزه داري عوامل پزشكي عبارتند آز: شيوع بالاي ضعف به دلائل بيماري جسمي و رواني ، غالب شدن طب غربي كه به ابعاد ديناميكي ضعف توجه ندارد (بر خلاف طب مكمل) ، شيفت سوء تغذيه به انواع كيفي آن شامل عناصر كم ياب و ويتامين‌ها ازسوء تغذيه كالري و حتي پروتئين. توصيه‌ها: براي دست كشيدن از غذا منتظر سير شدن نباشيد، در گرسنگي كاذب غذا نخوريد، از فاصله بين غذا نگران نباشيد، وعده‌هاي غذايي تان منظم بي نظم باشد، براي تبديل گليكوژن گبد به انرژي آمادگي داشته باشيد ، افراد مبتلا به ضعف براي آمادگي روزه به صورت تدريجي امساك نمايند، بهبود كيفيت تغذيه، استفاده از داروهاي تقويتي (ويتامين – مينرال)، استفاده از داروها بر حسب علامت به جاي غذا براي درمان، كاهش فعاليت‌ها در ماه مبارك رمضان با توجه به اصل عصر و حرج، اجتناب از لجاجت در گرفتن همه روزه‌ها در احتمال آسيب ، درمان صحيح و كامل بيماري‌هاي زمينه اي، تغذيه مناسب قبل و در طول رمضان ، ورزش منظم، تقويت روحيه و انگيزه، اصلاح نگرش درباره روزه و لذات زندگي، برنامه ريزي و حذف كارهاي غير ضروري، تركيب كارهاي آسان و دشوار، تنفس عميق و در صورت نياز تنظيم برنامه غذايي با كمك كارشناس تغذيه.