نقش زنبورعسل بر محيط زيست، سلامت و اقتصاد كشور و تأثير اتحاديه زنبورداران در ايجاد سيستم زنبورداري سالم و كارآمد

*

از زمان كشف نخستين فسيل زنبورعسل در منطقه بالتيك تا امروز، قريب به 40 ميليون سال مي گذرد. تاريخي كه مبين قدمت زندگي بيشتر زنبورعسل از زندگي انسان هاي روي كره زمين است. اگرچه هنوز مشخص نيست از چه زماني انسان پي به وجود زنبورعسل برده و آن را مورد بهره برداري قرار داده است؛ اما قديمي ترين آثاري كه در جهان وجود دارد، نشان دهنده اين است كه برداشت عسل از 10 تا 15 هزار سال تجاوز نمي كند. پرورش زنبورعسل در ايران از در دوران هخامنشان بسيار مورد توجه بوده و از آن به صورت حرفه اي استفاده مي شده است. چرا كه ايرانيان زنبور را موجودي مقدس و مظهر پاكي مي دانستند و مورد احترام بوده و در دين اسلام در كتاب آسماني قرآن سوره اي به نام عسل (نحل) نازل كرده است و در آن خداوند توانا و بينا به زنبورعسل وحي كرده و مآموريت مهمي را در طبيعت به عهده او قرار داده است. با تمام اين اقوال و معرفت حصولي از جايگاه زنبورعسل، اين كه چرا در نظام تصميم سازي و تصميم گيري از نقش كليدي اين موجود فوق العاده مورد غفلت واقع شده و در گفتارها و نوشتارهاي رسانه ها و مسئولان لغلغه زبان همگان سرنوشت مرغ و گوشت در بازار است، خود معمايي است پيچيده كه تا امروز هنوز كسي پاسخ قانع كننده‌اي به آن نداده است! تأسف بارتر اينكه امروزه همه ما به ارزش‌هاي تغذيه‌اي و دارويي عسل واقفيم، اما بهترين و با ارزش ترين كار زنبورعسل در طبيعت، انتقال گرده گل از پرچم يك گياه به مادگي گلي از گياه ديگر از همان گونه است. ارزش گرده افشاني زنبورعسل در بخش زراعت و منابع طبيعي 90 برابر توليدات زنبورعسل مثل عسل، موم، بره موم، ژله رويال، زهر و … است؛ به طوري كه اگر گل ها به وسيله زنبورعسل گرده افشاني نشوند، به مرور زمان دانه ها كوچك تر، ضعيف تر و ناقص مي گردند. ميوه‌ها با كيفيت كمتر و افت توليد در باغات صورت گرفته و باغداران را دچار زيان مالي و خسارت سنگين مي‌نمايد؛ البته در اين ارتباط نتيجه پژوهشي كه در نشريهNature Communications توسط دو زيست شناس تكاملي دانشگاه زوريخ آلمان انجام شد، ثابت كرد گرده افشاني زنبوران عسل، مگس‌هاي گلزار و گرده افشاني دستي، تأثير محسوسي بر كيفيت و كميت انواع گياهان درطبيعت مي گذارد و جالب آن كه بر اساس اين تحقيقات، مشخص شده است كه بعد از گرده افشاني زنبورهاي عسل روي تنها ۹ نسل گياهي در طبيعت، گونه‌هاي گياهي گرده افشاني شده با زنبورعسل، هم به لحاظ عطر و هم رنگ‌هاي فرابنفش متساطع شده از اين گياهان، نسبت به گونه‌هاي قبلي از جذابيت مضاعفي برخوردار شده اند. يافته تحقيقاتي قابل تامل و مهمي كه مي تواند از سويي گوياي نقش متقابل و به قول معروف زيست شناس ها همزيستي مسالمت آميز ي باشد كه انتفاع نهايي آن از هر دو سوي ماجرا عايد خود انسان ها مي شود و از سوي ديگر مزيت بالاي آن نوع گرده افشاني است كه زنبورهاي عسل در قياس با مگس هاي گلزار يا حتي روش‌هاي دستي گرده افشاني انجام مي دهند! پس با اندكي تامل منصفانه در نتيجه اين يافته تحقيقاتي و ساير تحقيقات انجام شده، مي‌توان به عمق فاجعه انساني و زيست محيطي كاهش جمعيت زنبورها به دليل ناپرهيزي‌هاي انسان‌ها در عصر حاضر پي برد. فاجعه‌اي كه ضمن نسل امروز به مانند تهديدي مرگبار عليه نسل آينده نيز عمل مي‌كند. به معناي ديگر، ناديده گرفتن اين ويژگي زنبورهاي عسل در گرده افشاني گياهان دارويي، زراعي و باغي، مي‌تواند هزينه هايي هزاران برابر گزاف تر و حتي جبران ناپذير را به انسان ها تحميل كند. حال با وجود اين مختصر نتايج خيره كننده از جايگاه خطير و خيره كننده زنبورعسل براي منابع طبيعي و گياهان و اقتصاد كشاورزي كشوري مانند ايران، با اختصاص يارانه‌هاي حمايتي براي حفظ حيات زنبورهاي عسل، مي‌توان از ظرفيت بالاي اين حشره اعجاب انگيز نهايت بهره را برد. در اين وادي پيشنهاد مي‌شود تا دست اندركاران طرح توسعه گياهان دارويي و معطر در كشورمان كه به لحاظ اختصاص تعيين مجري طرح تحركات مثبت و تازه اي داشته اند، جهت حفاظت و توسعه خاستگاه گونه‌هاي نادر گياهي در كره زمين، آستين همت را بالا زده و با همكاري اتحاديه سراسري زنبورداران ايران و سازمان حفاظت از محيط زيست، تدبيري نو چاره كنيم و با توجيه ارگان‌هاي تصميم ساز و تصميم گير، ازكنار آنچه نسل آينده نسبت به آن قضاوت‌هاي بي پرده خواهند داشت، بي تفاوت نگذريم. در اين زمينه اتحاديه زنبورداران ايران آمادگي دارد تا همچون چشم بيناي صنعت زنبورداري در سراسر كشور، به ياري ارگان‌هاي نگران سلامتي شهروندان(به عنوان يكي از پايه‌هاي حقوق شهروندي) و همچنين بهره برداران تشكل هاي كشاورزي اعم از باغداران و زارعاني بيايد كه به درك درستي از استفاده از زنبورعسل به عنوان ناجي اقتصاد و سلامت باور يافته اند. اتحاديه زنبورداران ايران به عنوان تشكلي ملي و فراگير آمادگي دارد تا با ايجاد تعامل نزديك بين ارگان‌هاي دانشگاهي، صنعتي و اجرايي، ضمن حمايت از توسعه توليد عسل استاندارد و فرهنگ‌سازي مصرف برندهاي متعهد و شناسنامه‌دار، با ايجاد كميته‌اي مشترك شامل تمام دستگاه‌هاي دولتي، خصوصي و تعاوني مسئول، از تمام ظرفيت زنبورداران ايران براي حفظ جمعيت زنبورهاي عسل و همچنين رونق گرده افشاني در باغات و مزارع استفاده كند. ضمن اينكه يكي از ماموريت‌هاي حفاظت از محيط زيست كشور كه در سال‌هاي اخير و آتي دغدغه اصلي كشور بوده و خواهد بود، به عهده سربازان و زحمتكشان گرده افشان در مراتع و منابع طبيعي تمام مناطق كشور گذاشته شود. امروز اتحاديه زنبورداران ايران با وجود بسياري از تنگناهاي طي شده از هنگام تأسيس با تجهيز اتحاديه به آزمايشگاهي تخصصي و مجهز و ساماندهي در برخي امور اجرايي اداره اين تشكل و حتي كمك به ايجاد صندوق حمايت از توسعه صنعت زنبورعسل كه با وجود برخي كاستي‌ها موجب مباهات بسياري از زنبورداران شده است، آمادگي دارد تا در صورت دست ياري دادن ارگان هاي مسئول، از پديده زنبورعسل به عنوان نهاده زنده در كمك به افزايش بهره‌وري در بخش كشاورزي كه در برنامه تقديمي وزير محترم جهاد كشاورزي براي 4 ساله دولت به مجلس نيز مورد توجه قرار گرفته است، استفاده حداكثري كند. اتحاديه زنبورداران ايران در همين جا آمادگي خود را براي ايجاد ستاد ملي كمك به ارتقاي سلامتي شهروندان ايراني و بهره‌وري اقتصادي باغات و مزارع كشور با حضور ارگان‌هايي مانند سازمان محيط زيست، جهاد كشاورزي و وزارت بهداشت اعلام مي‌دارد تا پيرو نامگذاري سال 97 به عنوان سال حمايت از كالاي ايراني، برندهاي عسل ايران در بازار داخلي و جهاني زبانزد عام و خاص شود و باغداران و زارعان نيز به نقش موثر زنبورهاي ايراني در ارتقاي توليدات كشاورزي و گياهان دارويي در اقليم هاي مختلف ميهن عزيزمان ببالند.