بررسي عوامل موثر بر جهت گيري مقابر برجي شكل در قم

در تمامي اديان جهات جايگاه خاصي دارند و بعضي از آنها بواسطه تقدس جايگاهي خاصتر . در ايران باستان در آيين هاي مهرپرستي و زرتشتي ، دينداران هر بامدادان به هنگام طلوع خورشيد به نشانه احترام به سمت شرق نظر مي كردند . در ايران پس از اسلام نيز توجه خاص به همين مختصات است كه به تمام مكان هاي زندگي فرد مسلمان جهت ميبخشد و حتي در هنگام مرگ رو به قبله چشم از جهان فرو مي بندد و دفن مي شود . از اينرو پزوهش حاضر به بررسي جهت گيري معماري آرامگاهي در دوره اسلامي خصوصا سبك آذري پرداخته است در اين سبك تعداد كثيري از اين مقابر با پلان هايي هشت گوش با گنبد رك بنا شده اند. اين بناها داراي هشت وجه متفاوت و بتبع هشت جهت متفاوت مي باشند و از اين جهت قابل توجه مي باشند كه بواسطه پلان داخلي چليپايي شكل و يا گشودگي ها اكثرا تاكيد بر روي چهار وجه از آنها بوده است. با توجه به اينكه اين مقابر در دوره زماني نزديك به هم ساخته شده و در اين واحه زماني ايرانيان داراي دين واحدي بوده اند در اين مقاله دلايل و الگوي جهت گيري آنها مورد بررسي قرار گرفته است. از اين رو همه مقابر برجي شكل قم كه داراي پلان هشت گوش و گنبد رك مي باشند بعنوان نمونه مورد مطالعه قرار گرفته اند.روش تحقيق در پژوهش حاضر به صورت توصيفي- تحليلي مي باشد كه بر حسب نياز در قسمت هاي مختلف پژوهش از تحليل هاي تطبيقي مطالعات گذشته نگر و روش هاي ميداني استفاده شده است. فرضياتي در اين زمينه مطرح شد و مورد بررسي قرار گرفت . فرضيه اول: تاريخ ساخت بنا قديمي تر از تاريخ دفن بوده باشد اين فرضيه با توجه به متون تاريخي رد شد فرضيه دوم و سوم تاثير عوامل جغرافيايي حاكم بر منظقه و پتانسيل هاي موجود در سايت چون جهت شهر و حرم مطهر حضرت معصومه (س) بود كه اين فرضيه ها هم مردود شمرده شدند . فرضيه چهارم و پنجم كه به طرز خاصي با هم عجين شده اند جهت قبله و چهات چهارگانه هستند . از 12 مقبره موجود ، رئوس 11عدد از آنها تقريبا در راستاي جهات جغرافيايي و اضلاع يكي از آنها درجهات چهارگانه قرار گرفته اند . البته در پنج عدد از آنها ورودي درست در جهت قبله قرار دارد ؛ اين امر به معناي بي اهميت بودن جهت قبله در اين بناها نيست بلكه به دليل ويژگي عملكردي خاص اين بناها و توجه بيشتر به مقوله زيارت بوده است نه عبادات در فضايي مانند مسجد .