تحليل هندسي پلان قصر ميان آبي خلعت پوشان تبريز بر مبناي آراي حكيم ابوالوفاي بوزجاني

معماري سنتي ايران، تعاملات بسياري با دانش هاي مختلف داشته و يكي از مهمترين اين علوم، هندسه بوده است. هندسه چه در تقارن و چه در نيارش و استاتيك بناها نقش ايفا مي كرده است. اما اينكه چگونه دانش پيشرفته ي نظري رياضيدانان در حوزه ي هندسه ي نظري در گذشته، به سطح كاربردي و قابل استفاده براي استادكاران و سازندگان بناها در معماري تسري مي يافته از مسائل مورد بررسي در اين پژوهش است. فرضيه ي پژوهش حاضر آن است كه نظامات هندسي متجلي در آثار معماري ايراني، تظاهري كالبدي از دستاوردهاي دانشي رياضيدانان ايراني بوده است. در راستاي حل مسئله ي پژوهش، متني معتبر از قرن چهارم هجري قمري با نام في ما يحتاج اليهالصناع من اعمال الهندسيه از حكيم ابوالوفاي بوزجاني، كه به كتاب النجاره و يا اعمال هندسي نيز معروف است و كتابي در باب هندسه ي عملي است، معرفي مي گردد. و در ادامه براي درك بهتر و تأييد مطالب نظري ارائه شده، هندسه ي پلان شانزده ضلعي نامنتظم قصر خلعت پوشان كه از معدود عمارتهاي ميان آبي در ايران و قصري در باغ قاجاري خلعت پوشان تبريز بوده، بر مبناي آراي وي در كتاب ذكر شده، بررسي مي شود و اينكه چگونه دانش نظري هندسه به ميدان عمل مي آمده و دستيابي به هندسه ي پيچيده ي اين پلان شانزده ضلعي نامنتظم را ممكن مي ساخته، تحليل مي گردد. يكي از مهمترين دستاوردهاي كاربردي حكيم ابوالوفاي بوزجاني در هندسه ي عملي، تثليث زاويه است كه در اصل 20 از باب دوم كتاب النجاره بيان كرده است و مي توان گفت كه اين اصل، كليد درك و تحليل هندسي پلان شانزده ضلعي نامنتظم عمارت خلعت پوشان تبريز است. در اين پژوهش روش گردآوري داده ها به طور كلي به صورت تاريخي و در مطالعه ي موردي(قصر خلعت پوشان تبريز) به طور خاص، به صورت ميداني نيز انجام گرفته و تحليل داده ها، به طريقه ي كيفي توصيفي و تفسيري بوده و در اثبات درستي اصول كاربردي بوزجاني، كه براي دستيابي به هندسه پلان استفاده شده، از استدلالات منطقي و روابط رياضي نيز بهره گيري شده است. اين پژوهش صرفا در حوزه ي كالبدي است و در راستاي مفاهيم و معاني نهفته در هندسه در معماري ايراني، نخواهد بود.