حضور استعمار در قرون نوزدهم و بيستم ميلادي در شرق كشور و نتايج آن بر سيستان

حضور استعمار روس و انگليس در قرون نوزده و بيست ميلادي بر جغرافياي سياسي خاوري ايران منجر به ازدست رفتنِ بخش‌‌هاي پرارزشي از ايران شد و مهم‌تر آنكه باعث اختلافات مرزي بين ايران و برخي از همسايگان گرديد. رقابت بين روس و انگليس در شرق ايران بازيِ بزرگِ ژئوپليتيكي را رقم زد كه در اين بين، نقش بازيگران محلي ازقبيلِ خاندان خزيمه علم نيز در تجزيۀ سيستان و ازبين رفتنِ قسمت‌هاي زيادي از سيستانِ بزرگ را نمي‌توان ناديده گرفت. مكاتبات رسمي ميان اميران خزيمه علم، به‌ويژه نقش حشمت‌الملك در گسترش نفوذ انگليس در سيستان و ايجاد كنسول‌گري‌هاي روسيه و بريتانيا در خراسان و سيستان، گواه بر اين است. منطقۀ سيستانِ بزرگ ازلحاظِ سياسي و استراتژيكي براي هردو قدرتِ بزرگ مهم بود. ازسويي دست‌يابيِ روس‌‌ها بر آب‌هاي آزاد و قارۀ هند و ازسويِ ‌ديگر، نگراني انگليس از حملۀ روس‌‌ها ازطريقِ سيستان به هندوستان (مستعمرۀ انگليس) دو دليل مهم براي حضور استعمار در سيستان بود. از نتايج حضور استعمار در سيستان مي‌توان به تجزيۀ سيستانِ بزرگ، قيام مردم عليه انگليس و عقب‌ماندگيِ سيستان اشاره كرد. سؤال مقالۀ پيشِ‌رو، بررسيِ چراييِ حضور استعمار در قرون نوزدهم و بيستم ميلادي و نتايج آن در سيستان و جدايي قسمت‌هايي از آن است. فرضيۀ تحقيق اين است كه در جريان حضور استعمار، بازيِ بزرگِ ژئوپليتيكي رخ داد كه در اين بازيِ بزرگ در كنار نقش دولت مركزي ايران، بازيگران محلي مسئوليت عمده‌اي در جدايي و از دست رفتنِ قسمت‌هاي زيادي از سيستان داشتند.