تحليل و نقد اخذ دو رهيافت تاريخي-توصيفي و منطقي-توصيه‌‌اي در تحوّل علوم انساني (روي ‌آوردي اسلامي)

گفتگو در خصوص تحوّل در علوم انسانيِ اسلامي يكي از مباحث مهم و چالشي در سال‌هاي اخير بوده است. علوم انساني‌اي كه در كشور ما به آن پرداخته شده، داراي مشكلات و معضلات اساسي است. يكي از اصلي‌ترين اين مشكلات، روي‎‌آوردي است كه توسط محققان اين حوزه اخذ شده و آن بهره‌گيري از روش منطقي- توصيه‌اي در مطالعات و پژوهش‌هاست. روش‌مندي در فلسفه‌ علم به دو گونه‎‌ منطقي- توصيه‌اي و تاريخي - توصيفي تقسيم مي‌شود كه اين دوگانگي و تفكيك، عيناً وارد علوم انساني شده است. منظر تاريخي، توصيف مناسبي از مسأله و موضوع مورد بحث به‌دست مي‌دهد. موضوع اين توصيف مي‌تواند يك رويداد يا روند تاريخي، يك تصور، يك هنجار يا هر چيز ديگري باشد. در نگاه پسيني، ما پيش از تجربه‌ خارجي، تأملي در ماهيت علم نداريم. در مقابل، رويكردي منطقي به توصيف رضايت نمي‌دهد، اگرچه اين توصيف مي‌تواند مناسب و شايسته باشد، بلكه اين روي‌آورد، خواهان ارزيابي و برآوردِ ابعاد معيني از موضوع مورد مطالعه است. اين رهيافت، برخوردار از اشكالات زير است: مطابق نبودن با گستره علوم انساني، زيان‌باري چهارچوب‌سازي در علم و افتادن در دام حصرگرايي روش‌شناختي؛ در حالي‌كه، از منابع اسلامي (آيات و روايات) مي‌توان اهميت و توجه به رويكرد تاريخي- توصيفي‌ را استنباط نمود؛ زيرا بحث از تاريخ و تأكيد بر اين رويكرد، همواره به مثابه‌ يك منبع علم و شناخت، مدنظر قرآن بوده، كه اين امر مؤيدي بر صحت و درستي رويكرد تاريخي در مقايسه با رويكرد منطقي-توصيه‌اي است كه اين امر لزوم تدريس فلسفه علم و تاريخ علم را در مراكز علمي نشان مي‌دهد.