مدل دولوميتي شدن زون مخلوط در مرز پرمين – ترياس (مثالي از بخش انتهايي سازند روته در غرب زنجان)

در اين مطالعه، براي نخستين بار بلورهاي دولوميت بخش انتهايي سازند روته واقع در 40 كيلومتري باختر زنجان از ديدگاه سنگ شناسي ارزيابي شده است. سازند روته در اين ناحيه از سنگ آهك، سنگ آهك دولوميتي و به ميزان كمتر شيل آهكي تشكيل شده است. سنگ آهك هاي دولوميتي متوسط لايه و كرم رنگ اين سازند كه مورد بحث اين مقاله مي باشد، در حدود 12 متر از ضخامت بخش هاي انتهايي سازند روته را در بر مي گيرد. بر روي سنگ آهك هاي دولوميتي، با يك مرز ناپيوسته، افق لاتريتي بوكسيتي با ضخامت در حدود چند متر قرار گرفته است. در مطالعات سنگ شناسي همراه با بلورهاي دولوميت، اائيدهاي كوچك با فراواني در حدود 12 درصد در كنار پلوئيد با فراواني در حدود 8 درصد شناسايي شده است. از ديگر اجزاء تشكيل دهنده سنگ مي توان به حضور لامينه هاي روشن و تيره رنگ مسطح، از جلبك هاي سبز - آبي (استروماتوليت) اشاره نمود، كه همراه با بلورهاي دولوميت در زمينه سنگ مشاهده مي گردد. اين شرايط به طور كلي مبين رسوب گذاري بخش انتهايي سازند روته در محيط هاي دريايي كم عمق و نزديك به پهنه هاي جزر و مدي است، كه به سمت بالاي توالي به ناپيوستگي فرسايشي مرز پرمين - ترياس ختم مي شود. بلورهاي دولوميت از نظر اندازه ريز تا متوسط بوده (30 تا 80 ميكرومتر) و به صورت شكل دار، شفاف با مرز بلوري مسطح مشاهده مي شود و به صورت سيمان در فضاي بين آلوكم هاي تشكيل دهنده سنگ قرار گرفته است. در مواردي بدليل فرآيندآهن دار شدن، بلورهاي دولوميت به رنگ قهوه اي تيره مشاهده مي شوند. مرز ناپيوسته انتهاي سازند روته كه زير افق لاتريتي-بوكسيتي قرار گرفته با نوارهاي چرت، سيليسي شدن، انحلال، برشي شدن و دولوميتي شدن همراه است. اين وضعيت احتمالاً بيانگر تغيير شرايط محيطي ناشي از رخنمون يافتن نهشته ها مي باشد. آناليز پراش اشعه ايكس (XRD) بر روي سنگ آهك هاي دولوميتي بيانگر سيليسي شدن قابل توجه در داخل آنها است. لذا، با توجه به حضور باندهاي چرت و سيليسي شدن قابل ملاحظه تنها در بخش هاي انتهايي سازند روته كه در زير افق لاتريتي-بوكسيتي قرار گرفته است، مي توان استنباط نمود كه احتمالاً در بخش هاي بالايي سكوي كربناته سازند روته، در نتيجه افت سطح آب دريا در مقياس جهاني (منطبق با مرز پرمين-ترياس)، نهشته شدن كربناته هاي سازند روته دچار وقفه شده و به دنبال آن فرآيندهاي دياژنز متئوريك گسترش يافته و سكوي كربناته سازند روته را به ميزان قابل ملاحظه اي تحت تأثير قرار داده اند. تركيب شدن آب هاي متئوريك با آب دريا احتمالاً در طي دياژنز كم عمق (فرياتيك-متئوريك) سبب ايجاد سيالي مناسب جهت انجام فرايند دولوميتي شدن (مدل دولوميتي شدن زون مخلوط) در بخش انتهايي سازند روته شده است. در نتيجه، به نظر مي رسد كه احتمالاً به دليل وجود ناپيوستگي فرسايشي بزرگ مقياس، كه سبب شده كربنات هاي بخش انتهايي سازند روته در مدت زماني طولاني در معرض سيالات متئوريك قرار بگيرند و اختلاط اين سيالات با آب دريا در محيط دياژنزي زون مخلوط، بلورهاي دولوميت در بخش انتهايي سازند روته تشكيل شده باشند. اگرچه به اعتقاد بسياري از محققين، مدل دولوميتي شدن زون مخلوط نمي تواند سبب ايجاد توالي هاي عظيم دولوميت شود، اما در تشكيل سيمان دولوميتي بويژه در نزديكي مرزهاي فرسايشي نقش بسزايي دارد، كه نمونه اي از آن را در مرز پرمين – ترياس غرب زنجان با توجه به شرايط خاص آن زمان، مي توان مشاهده نمود. البته جهت تأييد اين مدل دولوميتي شدن، انجام آناليزهاي ژئوشيمي عنصري و ايزوتوپي (اكسيژن و كربن) لازم است.