مفهوم‌شناسي حيا و عفاف با محوريت سوره نساء

مفاهيم حيا و عفاف از مهم‌ترين آموزه‌هاي قرآني است كه از جنبه‌هاي گوناگون مورد توجه بوده‌ است.‌ به جهت دارا ‌بودن اثرات فردي و اجتماعي اين دو آموزه‌، شناخت جايگاه و ابعاد آن‌ها بسيار حائز اهميت است. در اين راستا سؤالاتي مطرح است؛ از جمله گستره‌‌ معناي لغوي حيا و عفاف، اختصاص داشتن آن به جنس مؤنث يا عام بودن آن و اينكه آيا عفاف مختص پوشش است؟ در اين مقاله سعي شده با تلفيقي از دو رويكرد معنا­شناسي و مفهوم‌شناسي به بررسي اين دو واژه در قرآن بپردازد. در ضمن با استفاده از تفسير الميزان علامه طباطبايي كه هر دو جنبه­‌ ترتيبي و موضوعي را ‌با كمال دقّت و ظرافت دنبال كرده كه هر سوره در آن داراي هدف خاصي است و تفسير من وحي القرآن علامه فضل‌الله كه از تفاسير علمي با رويكرد اجتماعي به شمار مي‌رود و از ويژگي‌هاي مهم آن، آزادانديشي نويسنده و تسليم نشدن در برابر نظريات مفسران شيعه و اهل سنت است و نظريات خاصي كه ايشان در مورد خانواده‌، زنان و ايجاد روح بيداري در جامعه اسلامي دارد به بررسي مفاهيم حيا و عفاف پرداخته است. در ابتداي كار با روش معناشناسانه پربسامدترين واژه‌هاي هم­نشين و جانشين حيا و عفاف در سوره مباركه نساء به‌دست آمد. سپس با رويكرد مفهوم‌شناسي به‌ مطالعه علمي اصطلاحات و مفاهيم پرداخته است. در اين سوره ابعاد مختلفي از عفاف روشن شد و برخلاف تصور همگان كه عفاف را تنها ويژه­‌ زنان و مربوط به مسئله­ ‌پاكدامني مي­دانستند، با بررسي­هاي كمّي حاصل از پژوهش حاضر اثبات شد كه نه‌تنها عفاف مربوط به هر دو جنس است بلكه بيشترين توصيه­ها به رعايت عفاف در رفتار بوده و پس از آن به ترتيب عفاف در گفتار، پاك‌دامني و عفاف در مال مطرح است.