نقش نهاد مسجد در الگوي اسلامي ايراني پيشرفت

هدف الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، برطرف ساختن نیازهای مادی و معنوی افراد جامعه با تاكید بر ارزش‌های دینی و ظرفیت های بومی است. چنین الگویی، مستلزم برخی ویژگی هاست: تاكید بر ارضای نیازهای اساسی افراد، تاكید بر محور قرار گرفتن عقلانیت ارزش محور، تاكید بر «عاملیت» كنش گران اجتماعی در مسیر اجرای مشاركتی اهداف توسعه، اصل قرار گرفتن عدالت در طراحی برنامه های پیشرفت، توجه به ظرفیت های اخلاقی و دینی داخلی به منظور برجسته ساختن ابعاد فرا مادی و روحانی فرایند توسعه در كنار ابعاد مادی آن. پیش فرض اصلی این مقاله این است كه برای دستیابی به الگوی بومی توسعه پایدار، توجه هم زمان به سه دیدگاه دارای اهمیت است: نخست؛ دیدگاه تاریخی. دوم، دیدگاه نظری-مفهومی و در آخر، دیدگاه واقع گرا. این مقاله با تمركز بر نهاد مسجد، تلاش دارد تا نشان دهد كه مساجد با توجه به پایگاه و جایگاه تاریخی خود در بطن فضای عمومی جامعه ایرانی، می‌توانند به مثابه ظرفیت بومی ارزشمندی برای پیش‌برد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به كار گرفته شوند. مطابق پیش فرض مطرح شده در بالا، مقاله ابتدا با به كار بستن دیدگاهی تاریخی و از رهگذر واكاوی انتقادی رخدادهای تأثیرگذار بر نحوة كنش‌گری سیاسی روحانیت و نهاد مسجد، در چهارچوب نظری «فرایند اجتماعی»، نشان می دهد كه فرضیات رایج درباره نقش و كاركرد نهاد مسجد در انقلاب ایران، و به طور كلی در جوامع اسلامی، تحت تأثیر گفتمان های مسلط توسعة غربی شكل گرفته اند و با ارائه تفسیری ذات گرایانه، تقلیل گرایانه، و غیرتاریخی از اسلام و نهاد های دینی، در فهم فضای عمومی جوامع اسلامی ناكام مانده‌ اند. سپس از منظر دیدگاهی نظری-مفهومی، مقاله سعی خواهد كرد تا نشان دهد كه برای دست یافتن به مفاهیم و نظریات بومی برای تحلیل فضای عمومی جوامع اسلامی، و به طور مشخص جامعه ایرانی، هم راستا با جریان های متأخر نظریات توسعه مبتنی بر اهمیت دادن به ویژگی های تاریخی-فرهنگی هر منطقه، نیاز است تا نهاد مسجد در ایران مورد مطالعه جدی جامعه شناختی و تاریخی قرار گیرد؛ و در آخر با كاربرد دیدگاهی واقع گرا، مقاله ضمن بر شمردن برخی از ناكارآمدی های سیاست های اعمال شده در قبال مساجد پس از انقلاب، سعی می كند تا ظرفیت های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بالقوه مساجد (همانند توانایی تنویر افكار عمومی، بسیج كردن نیروهای مختلف اجتماعی، سازماندهی كردن این نیروها، مسئولیت پذیر ساختن افراد و ...) را برای دست یابی به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برجسته سازد.