پيشنهاد مدلي در حوزه رسانه ها و توسعه در ايران

به نظر مي رسد كه امروزه در جهان اختلاف مفهومي درباره چيستي و كاركرد رسانه ها كمتر از اختلاف مفهومی در باره توسعه است. اما شواهد حاكی از آن است كه در ايران اختلاف قابل توجهي در باره مفهومي كمتر شناخته شده در ادبیات رسانه ها، به نام «رسالت رسانه ها» وجود دارد كه به تبع آن به حوزه مفهومی چيستی و كاركرد رسانه ها نيز كشيده شده است. مقاله براي اثبات حدس مورد بحث، از نتايج سه نوبت تحقيق در ايران (محسنیان راد، 1375، 1383، 1388) استفاده و در ادامه بر این امر تاكید كرده كه اختلافات مفهومی مذكور می تواند یكی از مهمترین چالش های موجود ایران در رابطه رسانه ها و توسعه باشد. مقاله در ادامه به بحثی كلاسيك و دیرینه اشاره می كند كه رابطه رسانه ها و توسعه را از دو منظر دنبال می كند. منظر اول، نگاه عام به وجود و «حد وجود» رسانه ها در يك جامعه است كه نگاهي بیشتر «كمي گرايانه» دارد. از آغاز گران این نگاه، دانيل لرنر، كاشف همبستگي میان متغيرهايي مانند تعداد گيرنده ها (راديو، مطبوعات و تلويزيون) شهر نشيني، سواد و مشاركت سیاسی است. منظر دوم بكارگيري رسانه ها در راستاي دستیابی به موفقيت در اجراي طرح هاي توسعه غیر كلان را مورد توجه قرار می دهد كه از آغازگران آن راجرز و شوميكر بودند كه نقش در هم آميخته رسانه ها و رهبران عقايد را در بستر مناسب، عامل آن مي دانستند. (در ایران مانند پرو‍‍ژه تلويزيون ويژه توسعه دشت قزوين در پيش از انقلاب و انتشار مجله جهاد روستا پس از انقلاب) مقاله پس از عبور از اين مقدمه، با تكيه بر منظر اول، يا «نقش رسانه ها به طور عام در توسعه» به رابطه آن با موضوع اختلاف در چيستي، كاركرد و رسالت رسانه ها در ايران می پردازد و با استفاده از مدل ديالكتيكي فرايند توسعه و جايگاه ارتباطات در آن (كه همبستگي مثبت ميان رشد رسانه ها و توسعه را الزاما حتمي ندانسته) و مدل سه سويه ارتباط دولت- ملت-مطبوعات (كه حتي انتظار همبستگي منفي را مطرح كرده) (محسنيان راد، 1389) مدل تكميلي را عرضه و پيشنهاد مي كند كه از طريق مراجعه به آياتي خاص از قرآن، می توان از اختلاف مفهومی «چيستي، كاركرد و رسالت» رسانه ها در ايران عبور و به يك رابطه منطقي ميان رسانه ها و توسعه در ايران دست يافت. مقاله در انتها اين نظر را مطرح مي كند كه روي آوري به مدل پيشنهادي مذكور يا هر مدل جايگزين برای حل اختلاف مفهومی در باره چیستی، كاركرد ورسالت رسانه ها، ضرورتي است كه بی توجهی به آن، وضعيت زيست ایران در «بازار پيام» پيش رو را با دشواری های كم نظیری مواجه خواهد كرد.