بهره برداري از سيلاب به منظور احياء مراتع مناطق بياباني خراسان شمالي (مطالعه موردي منطقه جاجرم)

بخش عمده اي از كشور ايران در آب و هواي خشك و نيمه خشك قرار گرفته است. در اين مناطق مسئله اساسي در توليد محصولات كشاورزي تامين آب مي باشد. بر اساس بررسيهاي سازمان خوار و بار جهاني 0. F . A سرانه آب ايران در سال 1990 ميلادي معادل 2200 متر مكعب بوده كه پيش بيني مي شود در سال 2025 اين ميزان به رقمي بين 726 تا 860 متر مكعب كاهش يابد. حدود 91 ميليون هكتار از عرصه حوزه هاي آبخيز (5 / 55 درصد از سطح كل كشور) سيل خيز است. اين عرصه ها در توليد رواناب سطحي نقش اساسي دارند. بطوري كه پيش بيني مي شود از اين سطح سالانه حدود 22 ميليارد متر مكعب رواناب مستقيم توليد شده و موجب تشديد فرسايش و ايجاد سيلابهاي مخرب مي شود. پيش بيني مي شود كه در آينده نزديك يكي از منابع جبران كسري آب كشاورزي و شرب در كشور استفاده از آب باران و رواناب حاصل از آن در حوزه هاي آبخيز باشد. ايستگاه پخش سيلاب جاجرم در حاشيه كوير و در فاصله 7 كيلومتري شهر جاجرم قرار گرفته است. در سال 1374 طرح پخش سيلاب در اين منطقه با هدف كنترل سيلاب ، تقويت سفره آب زير زميني ، اصلاح خصوصيات خاك و تقويت پوشش گياهي اجرا شده است. متوسط بارندگي سالانه منطقه حدود 140 ميليمتر ميباشد. براي بررسي نقش سيلاب در تغييرات پوشش گياهي عرصه پخش سيلاب قطعاتي به ابعاد 20*10 متر انتخاب گرديدند و مختصات چهار گوش قطعات انتخابي با استفاده از GPS برداشت گرديد. در هر قطعه 4 پلات انتخاب و خصوصيات پوشش گياهي در هر پلات برداشت شد. قطعات انتخابي در سه منطقه سيل گيري شده ، فاقد سيلگيري و قطعات شاهد خارج از عرصه پخش انتخاب شدند. بر اساس نتايج حاصل از تجزيه و تحليل داده ها تعداد 80 گونه گياهي در منطقه شناسايي گرديد. از نظر فرم رويشي گياهان، تعداد 11 گونه ، گندميان دائمي 2 گونه، فربهاي دائمي 12 گونه ، گندميان يكساله 7 گونه و فربهاي دائمي 16 گونه بيشرين توزيع را در پلاتهاي انتخابي به خود اختصاص داده اند. بررسيهاي آماري و مقايسه ميانگين صفات انتخابي نشان ميدهد كه تراكم تاج پوشش، انبوهي و مقدار توليد در پلاتهاي سيلگيري شده در مقايسه با پلاتهاي فاقد سيل گيري بيشتر از پلاتهاي فاقد سيلگيري مي باشد. مقايسه صفات فوق در پلاتهاي سيل گيري شده در مقايسه با پلاتهاي شاهد نشان ميدهد كه دو صفت تراكم تاج پوشش و مقدار توليد در منطقه سيلگيري شده بيشتر از شاهد ميباشد ولي صفت انبوهي به مقدار جزئي كاهش يافته است. بررسي ها نشان داد كه در پلاتهاي سيلگيري شده اندازه بوته ها بزرگتر و تعداد بوته ها كمتر از پلاتهاي شاهد و سيلگيري نشده ميباشد.