ضرورت توجه به تغييرات حوزه آبخيز در توليد رواناب در راستاي ايمن سازي و بهره وري منابع آب، مطالعه موردي حوضه بالادست سد زاينده رود

The Need for Attention to the Changes in Watershed in Producing Runoff for Immunization and Utilization of Water Resources (Case Study: Zayandehrud Dam Catchment (ZDC))

سد، رودخانه زاينده رود و حوضه بالا دست سد يك مجموعه استثنايي در ايران مركزي بوده و نقش حياتي كه در اين پهنه ايفا مي نمايد، بر كسي پوشيده نيست. رشد و توسعه روز افزون ايران مركزي، بخصوص در محدوده حوضه آبخيز زاينده رود، درخواست سيري ناپذيري براي آب بيشتر كه عنوان آرزوي به ارث رسيده تاريخي را در كارنامه خود داشت و همچنين خطرات سيلاب مانند سيل تاريخي تيرماه 1335، باعث احداث تونل اول كوهرنگ و به دنبال آن سد گرديده است. بعد از احداث سد، تغييرات وسيعي در بالادست از نظر پوشش گياهي طبيعي، كاربري اراضي، رشد و توسعه سكونتگاه ها و محدوده هاي كارگاهي و صنعتي، عملكرد و تأثيرات طرح هاي عمراني، تغييرات اقليمي و غيره، بوجود آمده كه با شرايط زمان طراحي اين سازه تفاوت چشمگيري دارد. نقش و عملكرد انسان بخصوص از نظر مديريت محيط، مكان يابي طرح هاي عمراني به ويژه طرح هاي آبي، در تشديد روند تخريبي محيط طبيعي، فرسايش خاك و مرگ تالابهاي بالادست شبكه جريان هاي سد را به دنبال داشته است. اين مقاله با توجه به مطالعات چند سال گذشته عوامل مؤثر محيطي را مورد تجزيه و تحليل آماري و هيدرولوژيكي قرار داده، تأثيرات نامطلوب در بهره برداري و يا طغيان هاي احتمالي خارج از ظرفيت عملكرد سرريز را پيش بيني و پيشنهاد كاهش آسيب پذيري را ارائه مي دهد.

Zayandehrud dam and upstream basin is a wonderful complex in the center of Iran and has a crucial role. Increasing development of central Iran especially in Zayandehrud catchment demand for much more water and flood hazards like historical flood of July 1996 led to the construction of the first tunnel of Koohrang and after that the construction of dam. After constructing the dam, the extensive changes created in the upstream in natural vegetation, land use, growth and development of settlements and workshop and industrial lots, the performance and the effects of development projects, climate changes which has a significant change with the time condition of developing this structure. The role and performance of human especially in managing the environment, locating the development projects especially water projects led to intensify the destruction tend of natural environment, soil erosion and the death of the upstream wetlands in dam flows. This article analyses the effective environmental factors statistically and hydrologically regarding studies in the past few years and predicts the adverse effects in exploitation or possible outbreaks beyond the capacity of the spillway performance and suggests for reducing vulnerability.