مهاجرنشين ايراني در قفقاز و نقش آن در مناسبات سياسي و تجاري نخستين ايلخانان و اردوي زرين در غرب جاده ابريشم

در بخش غربي جاده ابريشم منطقه سوق الجيشي قفقاز از اوايل تاريخ ايران در سياست، تجارت و مهاجرت اقوام تاثيري چشمگير داشته است. فتح آن نواحي در عهد نخستين قاآن ها توسط لشكرهاي تمّا (لشكر منتخب از هر چهار خاندان چنگيزي) و سپس تسلط هلاكو بر ايران و تاسيس ايلخانان، از آغاز موجبات درگيري ميان ايلخانان و اردوي زرين در آن نواحي را پديد آورد. از سوي ديگر قفقاز از ديرباز دروازه جاده پوست به ايران بود و نقشي حياتي در آن مسير تجاري ايفا مي كرد. به نظر مي رسد كه عواملي چون نامسلماني هلاكو و اسلام آوردن بركاي خان از نخستين خوانين اردوي زرين در تسهيل تجارت، مهاجرت اقوام مسلمان به برقراري روابطي شكننده و متناقض ميان دو قدرت منجر شده بود. تحقيق حاضر بر آن است تا به اين پرسش پاسخ گويد كه منطقة قفقاز چه نقشي در روابط تجاري و مهاجرت مسلمانان ايراني داشته است؟ فرضيه تحقيق حاكي از آن است كه روابط خصومت آميز سياسي ميان نخستين ايلخان (هلاكوخان) و بركاي خان ، بحران قفقاز را به عنوان منطقه ي سوق الجيشي دامن مي زد. اما نامسلماني هلاكو و ناامني ايران در عهد حملات وي موجب مهاجرت بسياري ايرانيان و ساير مسلمانان بود. با اين وجود تجارت پوست گرچه با محدوديت همراه بود، هنوز جريان داشت.