جايگاه عرفان در معماري مساجد اسلامي

چكيده عرفان يكي از مهم‌ترين جريان‌هاي فكري و معنوي اثرگذار بر هنرايران بوده است كه در طول تاريخ،تأثير عميق و بسزايي دربه‌كارگيري خلاقيت و عرضه شاه¬كارهاي هنري و معماري داشته است.اينتأثير با توجه بهنگرش‌هاي متفاوت در جوامع مختلفكه داراي فرهنگ‌ها و سنت‌ها و اعتقادات مختلفي هستند، متفاوت است. نوع انديشه‌هاي متفاوت منبعث از يك شناخت عرفاني، بالطبع يكسان نخواهد بود؛ بويژه در عصر حاضر كه به علت پيشرفت و رشد علم، اين تأثير تنها در اماكن مقدسه مشهود است.معماري با عرفان ارتباط تنگاتنگي داشته است به‌طوري كهن مي‌توان به‌سادگي توحيد و ايمان را از ساختار آن حذف كرد.يكي از جلوه‌هاي عرفان در معماري ايراني تأثير تفكر در معماري اسلامي است كه مراتب عرفان ازجمله معرفت، عشق و بيداري را به نحوي در معماري محراب مساجد گلدسته، سردرب،كاشي‌كاري و ... متجلي نموده است. معماري اسلامي، معماري مستقلي است كه همه عناصر زيبايي معماري را با درنظر گرفتن ويژگي‌هاي اسلامي در خود جاي داده است به‌گونه‌اي كه هويت و فرهنگ اسلامي را به تصوير مي‌كشد. پس مي‌توان گفت عرفان متعلق به ذات و ماهيت تمام اديان است. دين ابزاري مؤثرتر و سخنگوتر و شارحي برتر از هنر بالأخص معماري معابد و مساجد براي معرفي حضور خود نداشته است، همچنان كه معماري نيز حامي‌اي بهتر از دين اسلام نيافته است. از سوي ديگر اين معماري با ايجاد آرامش در مردم به دنبال فضايي مي‌گردد تا مردم در آن بتوانند به رازو نياز با خدا بپردازند. هدف اين مقاله يافتن جايگاه عرفان در معماري مساجد اسلامي است. روش پژوهش، تحليلي و توصيفي است و جمع¬آوري اطلاعات از طريق مطالعات كتابخانه‌اي فراهم گرديده است. ابتدا مفهوم عرفان موردبررسي قرار گرفته، سپس جلوه‌هاي آن درهنر معماري مورد تجزيه‌وتحليل قرارگرفته تا تأثير آن در هنر معماري اسلامي امروز به‌گونه‌اي مستند موردبحث قرار گيرد. تعريفي مختصر از مسجد و عناصر نمادين، تجلي انگاره هاي قدسي در معماري مسجد شيخ لطف الله و درنهايت نقش اساسي عرفان در جهت بخشيدن و هدايت هنر و هنرمندان به‌سوي مقصد الهي‌شان بيان مي شود. واژه‌هاي كليدي: عرفان، معماري قدسي، عناصر معماري اسلامي،مساجد