بررسي بن‌مايه‌هاي تصوّف اسلامي در فرهنگ ايرانيان قبل از اسلام

يكي از دشوارترين موضوعات، ذكر نقطه‌اي است به نام نقطة آغاز زهد و تصوّف. در طول تاريخ، تصوّف به عنوان يك مسلك داراي زمينة فرهنگي، اجتماعي و مذهبي در ميان ملل و اقوام مختلف بشري بوده است. برخي از محقّقان، سرچشمه‌هاي تصوّف پديدآمدة پس از اسلام را در فرهنگ اسلامي جستجو كرده‌اند و حال آنكه تعدادي از پيشروان فكر تصوّف يا كساني كه صوفيان متقدّم آنها را به طريقت خويش منسوب مي‌كرده‌اند در ايران ظهور كردند؛ ايراني كه پيش از ظهور اسلام خاستگاه تصوّف و برخي از اديان بوده است؛ مسيحيّت، يهوديّت، بودائي، برهمايي و مانويت از جمله اديان مطرح در ايران باستان هستند كه حتّي پس از ظهور اسلام، نيز همچنان در بين طبقات مردم ايران برقرار ماندند و طبيعي بود كه وقتي گرايش‌هاي عرفاني در بين مسلمانان اين نواحي ظهور و رشد كند از اين عوامل مختلف ديني و مذهبي رايج در محيط متأثّر شود و بعضي عناصر آنها را در خود جذب و حل نمايد. لذا مقالة حاضر، با رويكردي تحليلي به بررسي تاريخ تصوّف در آيين‌هاي قبل از ظهور اسلام در ايران و بين‌النهرين پرداخته و به اين مهم رسيده است كه قبل از ظهور تصوّف زاهدانة اسلام به عنوان يك مسلك، اين شيوه [تصوّف] در طول تاريخ داراي زمينة فرهنگي، اجتماعي و مذهبي بوده است و ايران خاستگاه بسياري از عقايد متصوّفه بوده و ايرانيان در انتقال، توسعه و پايه‌گذاري اصول و مباني آن نقش برجسته‌اي داشته‌اند.